با اختلال شخصیت پارانوئید بیشتر آشنا شوید

شکاک و بدبینی؟ انزوا و تنهایی را دوست داری؟ در همکاری و مشارکت ناتوانی؟ درباره خودت تصویر ذهنی بی‌ ارزش و ناچیز داری؟ فکر می‌کنی دیگران از تو سوء استفاده می‌کنند؟ این بیماران درواقع احساسات خودشان را برون‌ سازی می‌کنند و تکانه‌ها و افکارشان را که برای خودشان نامقبول است، به دیگران نسبت می‌ دهند. افکار منتسب به خود و خطاهای ادراکی‌ای که قابل دفاع منطقی است، در این بیماران رایج است. بیماران مبتلا به این اختلال ، حالت عاطفی محدودی دارند و به نظر می‌رسد فاقد هر احساس و هیجانی هستند. آن‌ها از اینکه با استدلال و عینی می‌اندیشند، به خود می‌ بالند ، حال آنکه چنین نیست. اینها آدم‌ های گرمی نیستند و قدرت و منزلت افراد آنها را تحت‌ تأثیر قرار می‌ دهد و به آن دقیقاً توجه دارند و اگر کسی را ضعیف و بیمار بیابند یا ببینند اختلال یا نقصی در وضع و حالش وجود دارد، به او با دیدۀ تحقیر می‌ نگرند.

افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید معمولاً در پذیرش و اعتراف به احساسات منفی خود در قبال دیگران ناتوان هستند، اما به‌ طورکلی، ارتباط خود را با واقعیت از دست نمی‌ دهند. ترس از مورد سوء استفاده یا خیانت قرارگرفتن در آنها باعث می‌شود که حتی اگر درستی و قابل اعتماد بودن دیگران به آنها ثابت شود، باز به آنها اعتماد نکنند. این افراد اغلب برداشت نادرستی از گفتار و رفتار معمولی و بدون غرض دیگران دارند و حتی نوعی خشم و رنجیدگی بی‌ اساس را در خود پرورش می‌ دهند و مدت‌ های مدید آن را درونشان نگه می‌ دارند.
یکی از معیارهای مهم و تعیین‌ کننده اختلال شخصیت پارانوئید « مظنون ‌بودن ، بدون دلیل کافی برای اثبات این موضوع که دیگران در حال بهره‌ برداری ، آزاردادن یا فریب‌ دادن او هستند ».

سبک در برابر اختلال شخصیت پارانوئید

شخصیت پارانوئید را می‌ توان روی پیوستاری مجسم کرد که از سالم تا ناسالم متغیر است، سبک شخصیت پارانوئید در انتهای سالم آن و اختلال شخصیت پارانوئید در انتهای ناسالم آن قرار دارد.

سبک شخصیت پارانوئید

به خودشان مطمئن هستند و به توانایی خود در تصمیم‌ گیری و از خود اعتماد دارند. مشاهده‌ گران و شنودگان خوبی هستند و از ظرافت‌ها ، آهنگ و سطوح مختلف معانی آگاهی دارند. انتقاد را نسبتاً جدی می‌گیرند، بدون آنکه مرعوب و هراسان شوند. ارزش ویژه‌ای برای وفاداری و درستی قائل‌اند. برای کسب وفاداری سخت تلاش می‌کنند و هیچ‌گاه آن را بدیهی تلقی نمی‌کنند. برای سروکارداشتن با دیگران وقت دارند و ترجیح می‌ دهند پیش از آنکه با مردم وارد دوستی شوند، آنها را سبک و سنگین کنند. باجرئت هستند و می‌توانند بدون ازدست‌ دادن کنترل و پرخاشگر شدن، از خودشان دفاع کنند.

سبک اختلال شخصیت پارانوئید

از نظر رفتاری

از نظر رفتاری ، این افراد در برابر نفوذ بیرونی مقاوم هستند. آنها تنش مزمن دارند، زیرا مرتب علیه تهدید های تصوری ، از محیط خود برانگیخته هستند. رفتار آنان از طریق بسته ‌بودن ، دفاعی‌ بودن و جدل‌ کردن و دعوا و مرافعه مشخص می‌شود.

از نظر روابط

به لحاظ ارتباطات بین‌ فردی ، این اشخاص بی ‌اعتماد ، پنهان‌کار و انزواطلب هستند. آنها به انگیزه‌ های دیگران به‌ شدت مشکوک هستند و ماهیتاً صمیمیت ‌گریزند و پیش ‌قدم ‌شدن دیگران برای تعامل و مشارکت را رد می‌ کنند.

از نظر ذهنی یا تفکر

 از نظر شناختی یا ذهنی ، این شخصیت‌ ها با نداشتن اعتماد و پیش‌ داوری‌ ها مشخص می‌ شوند، آنها هر موقعیتی را به‌ دقت بررسی می‌کنند و به‌جای تمرکز روی داده‌ ها ، در محیط به دنبال سرنخ و شواهدی برای تأیید پیش‌ فرض‌های خود هستند. امکان دارد ادراک آنها درست باشد، اما اغلب قضاوت آنها درست نیست. پیش‌ داوری‌های آنها داده‌های موجود را به نحوی قالب‌ریزی می‌کند که با پیش‌ ادراک‌های آنها همخوانی پیدا کند. ازاین‌رو، تمایل دارند داده‌ هایی را که با پیش‌ ادراک آنها همخوانی ندارد، نادیده بگیرند. وقتی تحت فشار روانی قرار می‌ گیرند، تفکر آنها رنگ توطئه یا توهم به خود می‌گیرد. گوش‌ به‌زنگ ‌بودن بیش از حد و نیاز به جست‌وجوی شواهد برای تأیید باورهایشان، باعث می‌ شود که از زندگی، دیدگاهی اقتدارطلبانه و بدون اعتماد داشته باشند.

از نظر عاطفی

سبک عاطفی یا هیجانی این شخصیت‌ها به‌صورت سرد ، کناره‌گیر، بی‌ هیجان و بدون شوخ ‌طبعی مشخص می‌شود. همچنین ، آنها فاقد حس محبت عمیق ، گرم‌ بودن و احساساتی ‌بودن هستند و به‌خاطر حساسیت بیش از حد ، به کم‌ محلی‌ها و بی‌توجهی‌های واقعی یا خیالی و خشمی که به دنبال آن می‌آید، فقط فریب و خیانت را باور دارند. دوستان بسیار کمی دارند و دو هیجانی که آنها با عمقی نسبی تجربه و ابراز می‌کنند، خشم و حسادت شدید است.

از نظر دلبستگی

 این افراد دارای سبک دلبستگی هراسان هستند و احساس بی‌ارزشی می‌کنند و فکر می‌کنند افراد طردکننده و غیرقابل اعتمادند. آنها به شناخت‌ها یا احساسات درونی خود اعتماد دارند، نه به قصد‌ و نیت دیگران. درحالی‌ که باور دارند خاص هستند و با دیگران تفاوت دارند، علیه تهدیدها و اوضاع و احوال غیرمنتظره حالت دفاعی می‌ گیرند، چون اعتماد ندارند که دیگران از آنها حمایت خواهند کرد. این سبک دلبستگی هراسان در افراد دارای شخصیت پارانوئید مشترک و رایج است.

تشخیص و مقایسه اختلال شخصیت پارانوئید

تشخیص اختلال شخصیت پارانوئید از اختلال هذیانی ، بیشتر بر این اساس است که هذیان تثبیت ‌شده‌ای در اختلال شخصیت پارانوئید وجود ندارد. اما می‌توان آن را از اسکیزوفرنی بدگمانانه ( اسکیزوفرنی پارانوئید ) تشخیص داد، چون در اختلالات شخصیت ، توهم و اختلال در شکل ( فرم ) فکر وجود ندارد. از اختلال شخصیت مرزی نیز می‌توان جدا کرد، چون بیماران پارانوئید به ‌ندرت می‌ توانند مثل بیماران مرزی ، روابط بیش از حد مداخله ‌جویانه و آشفته با دیگران برقرار کنند. سابقه درازمدت رفتار ضد اجتماعی که در شخصیت ضداجتماعی دیده می‌شود، در بیماران پارانوئید وجود ندارد. افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوئید هم کناره‌گیر و منزوی هستند، ولی افکار بدگمانانه ندارند.
درصورتی‌ که الگوی رفتاری حاکی از بدگمانی فقط در دوره اسکیزوفرنی یا نوعی دیگر از اختلال‌های روان‌ پریشانه رخ بدهد، دیگر نمی‌ توان آن را اختلال شخصیت پارانوئید دانست.

علائم اختلال شخصیت پارانوئید

شک و بدگمانی ، توجه به انگیزه‌های پنهانی ، تصور مورد سوء استفاده قرارگرفتن از جانب دیگران ، ناتوانی در همکاری و مشارکت ، انزوای اجتماعی ، تصویر ذهنی بی‌ ارزش و ناچیز از خود ، کناره‌گیری و تنهایی ، خصومت و دشمنی.
افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید معمولاً نیاز شدیدی به خودکفایی نشان می‌ دهند و سرسخت و ستیزه ‌جو هستند. این افراد در برابر نزدیک ‌شدن به دیگران مقاومت می‌کنند و به‌این‌ترتیب ، حسابگر و سرد و خشک به نظر می‌رسند. این اختلال معمولاً در مردان بیشتر از زنان به چشم می‌خورد. درصورتی‌ که الگوی رفتاری حاکی از بدگمانی فقط در دوره اسکیزوفرنی یا نوعی دیگر از اختلال‌ های روان‌ پریشانه رخ بدهد، دیگر نمی‌توان آن را اختلال شخصیت پارانوئید دانست.

ازدواج با افراد دارای اختلال شخصیت پارانوئید

ازدواج با افرادی که مبتلا به این اختلال هستند، نتیجه‌ای جز جدایی دربرنخواهد داشت، حتی اگر این جدایی ، طلاق عاطفی باشد. متأسفانه افراد مبتلا به این اختلال شخصیت، اعتقادی به درمان ندارند، چون فکر می‌کنند عادی هستند و به همین دلیل کاری نمی‌کنند یا اگر اقدام کنند، اغلب به دلیل همکاری ‌نکردن درمانشان ناتمام خواهد ماند.
اگر در دوران آشنایی حس کردید که شریک آینده شما همیشه به شما مشکوک است و به شما اعتماد ندارد، سعی نکنید اثبات کنید، چون نمی‌پذیرد. او دائم شما را کنترل می‌کند، از برقراری رابطه با دوستانتان جلوگیری می‌کند و شما را ملزم به تعهد می‌ نماید. دائم مضطرب است که شما در حال خیانت هستید. بنابراین، لازم است که خیلی صریح و واضح درباره این موضوع با او صحبت کنید و بگویید که نمی‌توانید این رفتار را بپذیرید. حتماً با مشاور صحبت کنید و از او کمک بگیرید.

روان درمانی

درمانی که توصیه می‌شود، روان‌ درمانی است. درمانگر در همه برخوردهایی که با این بیماران دارد، باید کاملاً صریح و روراست باشد. اگر به دلیل تناقض یا اشتباهی مثلاً دیرکردن در جلسه روان‌ درمانی، کوتاهی متوجه درمانگر شد، بهتر است صادقانه عذرخواهی کند، نه اینکه در دفاع از خود توجیه کند. درمانگر باید همواره به یاد داشته باشد که اعتماد و تحمل روابط صمیمانه برای بیماران مبتلا به این اختلال دشوار است. بنابراین، در روان‌ درمانی فردی، درمانگر باید رفتاری جدی در پیش بگیرد و زیاد با بیمار گرم نگیرد. اگر درمانگر به دلیل اشتیاق مفرطی که دارد، از تفسیر درباره احساس وابستگی شدید بیمار ، مسائل جنسی و آرزویش برای داشتن روابط صمیمانه بیش از حد استفاده کند، بی‌ اعتمادی او را به حد زیادی افزایش خواهد داد.
بیماران پارانوئید معمولاً در گروه درمانی خوب عمل نمی‌کنند، باوجود این، روان‌درمانی گروهی برای ارتقای مهارت‌های اجتماعی و کاهش شکاکیت آن‌ها از طریق ایفای نقش مفید خواهد بود. برای تعداد زیادی از این بیماران ، به‌منظور پرورش مهارت‌ های اجتماعی ، رفتاردرمانی را هم به‌کارمی‌ گیرند.

گاه رفتار بیماران مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید به‌ قدری خطرناک و تهدید کننده است که لازم است درمانگر آن را مهارکند یا محدودیت‎ هایی را برایش وضع کند. با تهمت ‌زدن‌ های هذیانی بیمار باید واقع‌ بینانه ، اما آرام و غیرتحقیرآمیز برخورد کرد. بیماران پارانوئید اگر بفهمند کسی که می‌خواهد آنها را درمان کند، ضعیف و درمانده است، عمیقاً وحشت ‌زده می‌ شوند، بنابراین، درمانگر هیچ‌وقت نباید کاری کند که بیمار خیال کند می‌خواهد بر او تسلط پیدا کند، مگر آنکه هر دو طرف بر سر آن به توافق رسیده باشند و قادر به انجام آن باشند. بیشتر بیماران مبتلا به این اختلال ، علائم آن را در همۀ عمر خود تجربه می‌کنند و به درمان مداوم و مادام‌العمر نیاز دارند.
برای مقابله با سراسیمگی و اضطراب این بیماران ، دارو درمانی مفید است. در اکثر مواقع، داروی ضد اضطراب کافی است، اما گاهی از داروی ضد روان‌ پریشی به مقدار کم و به مدت کوتاه استفاده می‌شود تا سراسیمگی شدید یا افکار نیمه ‌هذیانی آن‌ها را بتوان تدبیر کرد. معمولاً در درمان دارویی موفقیت خوبی مشاهده نشده است.

معیارهای DSM دربارۀ اختلال شخصیت پارانوئید

الگوی بی‌اعتمادی و مظنون‌ بودن فراگیر در برابر دیگران، به‌طوری‌که انگیزه‌های آنها به‌عنوان انگیزه‌های بدخواهانه تفسیر می‌شود. آغاز آن از اوایل بزگسالی است و در زمینه‌های گوناگونی وجود دارد. برای تشخیص این اختلال، حداقل باید چهار علامت از علائم زیر وجود داشته باشد:
1. بدون دلایل کافی ، شک ‌داشتن به اینکه دیگران از او سوءاستفاده می‌کنند یا او را فریب می‌ دهند.
2. درباره وفاداری یا قابل اعتماد بودن دوستان و وابستگان شک غیرموجه دارند.
3. از افشای راز خود به دیگران اجتناب می‌ کنند، زیرا می‌ترسند دیگران از اطلاعاتشان به شکلی خصمانه علیه آنها استفاده کنند.
4. اظهار نظر افراد یا رویدادهای خوب را دارای معانی تهدید کننده تلقی می‌کنند.
5. مدام کینه ‌ورزی می‌کنند، یعنی در برابر توهین ، آسیب‌ها یا بی‌اعتنایی‌ها ، بی‌گذشت هستند.
6. حمله‌هایی را به منش یا حیثیت خود تصور می‌کنند که برای دیگران مشخص نیست و سریع با خشم واکنش نشان می‌دهند.
7. بی‌ دلیل به وفاداری همسر یا شریک خود سوءظن‌ هایی دارند.

سخن آخر

این بیماران تقریباً هیچ‌وقت خودشان به دنبال درمان نمی‌روند و اگر همکار یا همسرشان برای درمان مراجعه کند، اغلب رنجیدگی خود را پنهان می‌ کنند. در بستگانِ بیمار مبتلا به اسکیزوفرنی ، میزان بروز اختلال شخصیت پارانوئید بیشتر از افراد گروه شاهد است. این اختلال در مردان شایع‌تر از زنان است و به نظر نمی‌رسد الگویی خانوادگی داشته باشد. اعتقاد بر این است که در گروه‌های اقلیت ، مهاجران ، سالمندان و ناشنوایان بیشتر از جمعیت عمومی است.