اختلال شخصیت اجتنابی چیست؟ | از علائم تا درمان

علت دوری جویی آن‌ها، حساسیت مفرط به عدم پذیرش از سوی دیگران است. در مناسبات اجتماعی احساس بلاتکلیفی دارند و تلاش می‌کنند با رفتاری متواضعانه و فارغ از هر نوع خودنمایی، جلب محبت کنند. تفاوتی میان افراد قائل نمی‌شوند و مهر تایید را از همه باید دریافت کنند. عدم اعتماد به نفسشان معمولا مشهود است و از "نه" شنیدن وحشت دارند. همیشه حاشیه را انتخاب می‌کنند. چه در مهمانی و چه در کار در مرکز توجه قرار نمی‌گیرند.

شخصیت اجتنابی را با چه نشانه‌هایی تشخیص دهیم؟

او نسبت به هرگونه ارزیابی منفی آسیب پذیر است و حتی در مراجعه به روانشناس هم مضطرب ظاهر می‌شود.
برای گرفتن تشخیص بالینی حداقل چهار مورد از موارد زیر می‌بایست در او وجود داشته باشد:

1. از شغل‌ها یا فعالیت‌های حرفه‌ای که نیاز به تماس اجتماعی زیاد دارد، دوری می‌کند.

2. دوست ندارد با دیگران رابطه نزدیک برقرار کند، مگر آن که مطمئن باشد که شخص یا اشخاص مورد نظر حقیقتا او را دوست دارند.

3. حتی وقتی با کسی رابطه صمیمی دارد، در حرف و گفتار مراتب احتیاط را به عمل می‌آورد تا دچار شرمندگی و خطا نشود.

4. در موقعیت‌های اجتماعی دائما این دل مشغولی را دارد که از او ایراد بگیرند یا عقایدش را قبول نکنند.

5. در موقعیت‌های بین فردی جدید، به دلیل احساس بی‌کفایتی، بازداری رفتاری شدید دارد.

6. همواره با این افکار دست به گریبان است که از بقیه پایین‌تر است، مهارت اجتماعی کافی ندارد و جذاب نیست.

7. اقدام به هیچ‌گونه ریسکی در کارهایش نمی‌کند و سراغ نوآوری و کار جدید نمی‌رود، چون نگران است نتواند خودش را ثابت کند و بی‌کفایت قلمداد شود.

در ذهن شخصیت اجتنابی چه می‌گذرد؟

معیارهای آن ها به طرز نامعقولی بالا یا دور از واقعیت است که باعث می‌شود پیشاپیش خود را محکوم به شکست ببینند. به علت همین بی‌ارزشی خیالی، خود را معیوب تصور می‌کنند و انتظار ندارند به چشم کسی بیایند. یعنی اساسا با یک پیش فرض منفی در اجتماع ظاهر می‌شوند و از این رو، فاقد جرات‌مندی و توانایی ابراز وجود هستند. بنابراین، احتمال اینکه واکنش‌های مثبت زیادی هم دریافت کنند پایین‌تر خواهد بود. از سوی دیگر سوء تعبیر از کوچک‌ترین شوخی یا بی‌توجهی، سبب تقویت تصویر ذهنی منفی آنان از خودشان خواهد شد. برداشت تحریف شده و ذات ملامت‌گر آنان موجب می‌شود برای محافظت از خود در برابر هرگونه طرد و احساس شرمندگی، به خلوت خود پناه ببرند و معاشرت‌هایشان را به حداقل برسانند. درست مانند کسی که زخمی بر تن دارد و طاقت کوچکترین نیشتری را ندارد.

روابط عاشقانه از این قاعده مستثنی نیستند. یار و همسری صمیمی هم می‌تواند منبع تشویش او باشد. ماهیت صمیمیت این است که نقایص افراد برای هم آشکار می‌شود و او این امر کاملا طبیعی را فاجعه‌ای بزرگ می‌یابد. یا همسر نمی‌گزیند یا روابط عاطفی‌اش با اضطراب شدیدی همراه است. جایی که باید آرامش را تجربه کند برایش بستری از نا‌آرامی است.
از نگاه دیگران، او فردی منزوی است که با دیگران وقت نمی‌گذراند و در دورهمی‌ها شرکت نمی‌جوید. هر نوع پیشنهاد مشارکت یا ترفیع را رد می‌کند. در دوستی‌ها قوی ظاهر نمی‌شود و منفعل و بی‌اثر عمل می‌کند. روابط پایدار و عمیق ندارد و تا حدی عجیب و غریب به نظر می‌رسد. چنین فردی از دیدگاه خودش منزوی نیست؛ بلکه موجودی است که معاشرت را با تمام وجود طلب می‌کند، اما خود را لایق ارتباط نمی‌بیند. بهتر است جایی قایم شود تا او را پیدا نکنند و نقاط ضعفش پنهان بماند.

چه عواملی شخصیت اجتنابی را شکل می‌دهند؟

مانند دیگر انواع اختلالات شخصیت، اختلال شخصیت اجتنابی با ژنتیک در ارتباط است. شخصیت اجتنابی در کودکی‌اش به احتمال بسیار قوی کودکی آرام و خجالتی بوده است.

یکی از شواهد، عدم تمایل و امتناع از حضور در مدرسه است. با این همه، محیط زندگی نقش به مراتب مهمتری در تمایل شخص به دوری گزینی ایفا می‌کند. شواهد حاکی از این است که در خانواده و والدین افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی، سابقه ترس و اضطراب وجود دارد. الگوی فرزند پروری می‌تواند بر مبنای ترس و حمایت بیش از حد از کودک بوده باشد. سرشت دوری گزین او در پیوند با رفتار پراسترس والدین، شکل دیرپا و نافذی به خود می‌گیرد. به عبارتی، الگوهایی که در کودکی حس ناامنی و بی‌اعتمادی شدید تولید می‌کنند به سادگی کنار نمی‌روند. گاهی خشونت‌های رفتاری شدید در محیط خانه هم منجر به رفتارهای افراطی توسط کودک می‌شود؛ طوری که ترجیح می‌دهد از ارتباط دوری کند تا کمتر آسیب ببیند. اگر شرایط محیط متعادل و دور از تنش باشد و والدین رفتار مهر آمیزی با یکدیگر داشته باشند، احتمال پا گرفتن شخصیتی چنین آسیب پذیر به مراتب کمتر می‌شود. تشویق و ایجاد انگیزه چالش جویی حتی ریشه‌های این تفکر را سست کند.

شخصیت اجتنابی به عنوان همسر:

شخصیت اجتنابی از همان اول به صورت گوشه‌گیر و عزلت طلب ظاهر می‌شود و به نظر می‌رسد رفتارهای عاشقانه شما در آغاز نوعی بازی موش و گربه را می‌ماند. خود را در حالتی می‌بینید که به سختی در تلاشید تا او را برای بیرون رفتن و علاقمند کردن به خودتان ترغیب کنید. این شاید برای شما یک بازی چالشی جذاب باشد. فتح کسی که دور از دسترس به نظر می‌آید. خواستن آنچه که نمی‌توان داشت و جذب شدن به چیزی که داشتنش تلاش زیادی را می‌طلبد، جزئی از طبیعت انسان‌هاست. گاه حس دلسوزی هم به این ماجرا اضافه می‌شود. نجات کسی که از جامعه آدم‌ها گریخته و قهرمان زندگیش شدن! هر چه که باشد وقتی رابطه با تلاش‌های طاقت فرسای شما جدیت پیدا می‌کند و به ازدواج می‌رسد، تازه متوجه خواهید شد که داستان به پایان نرسیده است. اعتمادی که از او جلب کرده‌اید نیاز به مُهر تاییدهای مداوم دارد. وفاداری و محبت شما از سوی او بی‌امان مورد امتحان قرار می‌گیرد. به طور پیوسته در حال آزمایش شدن و ثابت کردن خودتان خواهید بود. آنچه در ابتدا چالش برانگیز و مسئولانه می‌نمود، اکنون به امری کسالت‌آور و پرملال بدل شده است. اینجاست که خستگی مفرط به سراغتان می‌آید و از این اطمینان خاطر دادنهای هزار باره گیج می‌شوید. نمی‌توانید صراحت لازم در گفتگوهایتان داشته باشید یا ذره‌ای مخالفت کنید. هر انتقاد ناچیز یا شوخی بی‌منظور، مدرکی خواهد شد بر تمام شدن عشقتان! مرتبا درگیر بازیهای عاطفی ناتمام او می‌شوید. یادتان می‌رود که خودتان هم نیازهایی دارید، چون تمام ذخائر احساسی عاطفی خود را صرف اطمینان بخشی به او کرده‌اید. زندگی با این شخصیت مغموم به مرور از هیجان خالی و خالی‌تر می‌شود؛ مگر به پا خیزید و کاری برای خودتان و رابطه‌تان انجام دهید.

در اینجا چند راهکار به شما پیشنهاد می‌کنیم که زندگی با شخصیت اجتنابی را بر شما آسان‌تر کند؛ یا اگر همسر شما در وسط این طیف است و نشانه‌هایش شدید نیستند، بهتر بتوانید روی او اثر بگذارید و به سمت سلامت بیشتر سوقش دهید.
1. به دنبال پیروزی‌های کوچک او در رابطه باشید. شخصیت اجتنابی مانند سایر اختلالات شخصیت، الگوهای احساسی رفتاری غیر قابل انعطافی دارد و تغییر و دگرگونی را به سختی می‌پذیرد. مثلا اگر وادارش می‌کنید در موقعیت‌های اجتماعی جدید خطر کند، تمرین‌های آسان برایش در نظر بگیرید و سعی نکنید به شیوه غرقه سازی او را با ترس‌هایش مواجه کنید.
2. او از مشکلات روی گردان است و به ناراحتی و دلخوری شما بی‌توجه. اگر در این واکنش‌های منفی با او همراهی کنید و قید کمکش را بزنید هیچ نتیجه‌ای حاصل نخواهد شد. به آرامی و مهربانی اما مصرانه خواسته‌ها و نیازهای خود را مطرح کنید. اگر کم کم برایش محرز شود که خواسته شما ترک رابطه نیست، برای دادن یک پاسخ موثر و رفتار کارآمد آمادگی بیشتری پیدا می کند.
3. تغییر و تکامل مولفه‌های ضروری هر رابطۀ سالمی هستند. این در حالیست که برای شخصیت اجتنابی یک چرخۀ امن و بدون تغییر، آرامش بخش است. او به روزمرگی‌های تکراری و دنیای یکنواختی که در آن همه چیز قابل پیش بینی است، خو گرفته و راحت است. به روش‌هایی بیندیشید تا به آرامی رکود و بی‌حرکتی او را به هم بزنید. اجازه ندهید شما هم در ساختن این دنیای بی‌روح شریک او باشید. از چالش‌های کوچک شروع کنید. به سراغ فعالیت‌های جدید بروید. با زوج‌های دیگر همراه شوید. او را از خلوتش بیرون بکشید. همراهی‌های محدودش را به فال نیک بگیرید و گاهی نیز به تنهایی تفریح کنید هرچند که اعتراض کند. واکنش‌های هیجانی‌اش به استقلال شما نباید مانع این کار شما شود. عادتش دهید که شما به این معاشرت‌ها برای زندگی شادتر نیاز دارید.
4. با صبر پیشه کردن و کوشش گام به گام می‌شود امیدوار بود آنها نیز گام‌های کوچکی از سرسختی به سمت انعطاف پذیری بردارند. از آنجایی که خودشان هم از وضعیت موجود در رنجند، احتمال دارد در صدد کمک گرفتن برآیند. در اینجا شما می‌توانید مراجعه به یک متخصص را که در کار با اختلالات شخصیتی تبحر دارد، به او پیشنهاد کنید. وقتی او به این مرحله از پذیرش رسیده باشد با طی مراحل درمانی می‌شود از شدت برخی رفتارهای بیمارگونه‌اش کاست.
5. اگر با همه خدمت‌ها و تلاش‌هایی که کردید، باز احساس عدم موفقیت دارید و فکر می‌کنید زمان رفتن فرا رسیده است، باید این مساله را با صراحت و ظرافت با وی در میان بگذارید. ترک کردن شخصیت اجتنابی به جرات یکی از دشوارترین کارهاست. احساس شرم و عذاب وجدان شدیدی ممکن است گریبانتان را بگیرد. او طوری رفتار خواهد کرد که انگار رویاهای کودکی بی‌پناه را نابود ساخته‌اید. پذیرش جدایی برای کسی تا این حد شکننده به سادگی امکان پذیر نیست. توصیه می‌شود با او طوری صحبت کنید که چیز وحشتناکی در او وجود ندارد و شما فقط به دنبال سبک دیگری از زندگی هستید. اگر امکانش را دارید و تحملش دشوار نیست بعد از ترک، گاهی سراغش را بگیرید و دوستانه احوالش را جویا شوید. البته حتما باید ظرفیت او را برای نگه داشتن مرز دوستی و بدتر نشدن شرایطش لحاظ کنید.

درمانگران چه کمکی به شخصیت اجتنابی می‌کنند؟

اولین کاوش درمانگر در دوران کودکی مراجعه کننده صورت خواهد گرفت؛ جایی که برای اولین بار این الگوهای شناختی و فکری شکل گرفتند: محیطی که فرد در آن رشد کرده، سیستم روانی خانواده و شیوه فرزندپروری والدین و بیرون کشیدن خاطراتی که پوسته محافظتی کودک را تشکیل داده و هستۀ شخصیت او را ایجاد کرده‌اند. در ادامه درمانگران سعی می‌کنند چرخه منفی اجتناب درمانجو را قطع کنند.

برای او برون ریزی دردناک‌ترین کار دنیاست. درمانگری که مهارت کافی نداشته باشد چه بسا بیش از پیش او را از خود بیزار کند. شما با بیماری طرف هستید که پوسته روانی‌اش بسیار نازک شده و دستان شفابخشی را طلب می‌کند که این پوسته را به‌ آرامی لمس کند و نابخردانه سبب شکاف برداشتنش نشود. درمانگری که از همدلی و توانایی بالا برخوردار است می‌تواند به بیمارش آموزش دهد چگونه گام به گام با نگرش‌های کژکارانه و ناسالم خود روبه رو شود و بتواند به راحتی درباره‌شان حرف بزند. درمانگر و درمانجو در جوی حمایت کننده درستی این خودگویی‌ها و خودپنداره‌های منفی را با هم به بوته آزمایش می‌گذارند. خود اصلاح‌گری هدف اصلی این گفتگوهاست. درمان باید ادامه یابد تا مراجع نسبت به درونیّات بینش و آگاهی پیدا کند. هرچند همین خودافشایی و ابراز بی‌مخاطرۀ خویشتن، برای فرد مبتلا به شخصیت اجتنابی التیام بخش است.

نتیجه‌گیری

حقیقت امر این است که حقارت آنها ریشه در اضطراب عمیق‌شان دارد. افراد دچار اختلال شخصیت اجتنابی برای حضور در کنار دیگران تضمین می‌خواهند. تضمین پذیرفته شدن! اگرچه نیازشان را بلند اعلام نمی‌کنند، اما در هر نگاه و حرکتی به دنبال این تایید می‌گردند. این افراد آرزوی گرمی و امنیت روابط انسانی را دارند.

منابع:

• خلاصه روانپزشکی کاپلان و سادوک. تالیف بنجامین سادوک، ویرجینیا سادوک و پدرو روئیز. ترجمه مهدی گنجی. نشر ساوالان

• آسیب‌ شناسی روانی. تالیف ریچارد هالجین و سوزان کراس ویتبورن. ترجمه یحیی سید محمدی. انتشارات روان

• شناخت اختلالات شخصیتی. تالیف براد جانسون و کلی موری. ترجمه فاطمه سادات موسوی. انتشارات ما و شما

کتاب سیزده اثر علی میرصادقی

پرفروش‌ترین رمان کشور (کتابراه)
ستایش شده توسط دو تن از نویسندگان بزرگ جهان
ترجمه شده به دو زبان عربی و انگلیسی

کسب اطلاعات بیشتر

مطالبی که ممکن است به آن علاقه داشته باشید

اختلال شخصیت نمایشی چیست؟

اختلال جنون دزدی

اختلال انفجاری متناوب چیست؟

محصولات پیشنهادی

دوره جامع رهبری و لیدرشیپ اسطوره‌های زندگی و سازمان

کارگاه حضوری عزت نفس با متد روانشناسی اکت

خودشکوفایی در ۸۰ ساعت | جامع ترین دوره غیر حضوری کشور به همراه ۸ جلسه روانشناسی