وسواس، تکرار بدون اراده‌‌ی افکار ناخوشایند است. گاهی ممکن است شخص متوجه رفتارهای غیرمنطقی خود شود؛ ولی روی رفتار و کردارش کنترلی نداشته باشد. مثلاً یکی از شایع ترین نشانه‌های وسواس فکری عملی، وسواس روی مسائل امنیتی از جمله بسته بودن قفل فرمان، ماشین، خانه، مغازه، لپ‌تاپ، موبایل و ... است که فرد همواره و در هر ثانیه اضطراب بسته بودن آنها را دارد و بارها چک میکند که بسته باشد. وسواس تا حدی در همه‌ی افراد وجود دارد و به صورت شک و تردید، نداشتن قدرت تمرکز فکری، فراموشی و گاهی کم‌‌خوابی دیده می‌شود.
اختلال وسواس فکری عملی، نوعی اضطراب و نگرانی است که باعث ایجاد افکار کنترل نشدنی و الگوهای تکراری می‌شود که فرد خود را ملزم به انجام آنها می‌داند. اگرچه فرد می‌داند و می‌فهمد که این افکار نامناسب و غیرمعمول است؛ اما قادر به دورکردن آنها نیست. وسواس یک ایده، فکر، تصور، احساس یا حرکت مکرر یا مضر است که با نوعی احساس اجبار و ناچاری ذهنی و علاقه به مقاومت در برابر آن همراه است.
سبک در برابر اختلال شخصیت وسواس فکری عملی :
اختلال شخصیت وسواس فکری عملی را می‌توان روی پیوستاری تصور کرد که از سالم تا ناسالم تغییر میکند. سبک شخصیت وسواس فکری عملی در انتهای سالم پیوستار و اختلال شخصیت وسواس فکری عملی در انتهای ناسالم آن قرار می‌گیرد.
سبک شخصیت وسواس فکری عملی :
به انجام تکالیف و پروژه‌ها بدون نقص یا خطا تمایل دارد.
به خوب انجام دادن همه‌ی کارها یا تکالیف از جمله کوچک‌ترین جزئیات افتخار میکند.
خود را وقف کار و سخت کار کردن میکند و به شدت و با پشتکار تلاش میکند.
اصول اخلاقی قوی دارد و مصمم است که کارها را درست انجام دهد.
دقیق، صرفه‌جو و محتاط است؛ اما وسایل اضافی را با دیگران تقسیم میکند.
تمایل به نگهداری و جمع‌آوری اشیا دارد؛ از دور ریختن وسایلی که قبلاً ارزش داشته یا ممکن است روزی ارزش داشته باشد، اکراه دارد.
برای اینکه بتوانید درباره وسواس فکری به تشخیص درستی از خود برسید. پیشنهاد می‌شود پرسشنامه وسواس فکری را انجام دهید.
تست آنلاین وسواس فکریسبک اختلال شخصیت وسواس فکری عملی :
از نظر رفتاری :
از نظر رفتاری، این اختلال با کمال‌گرایی مشخص می‌شود. افراد مبتلا به اختلال شخصیت وسواس فکری عملی بسیار کاری، مطمئن و سرسخت هستند و گرایش به تردید و تعلل دارند.
از نظر روابط با دیگران :
از نظر روابط بین فردی، این افراد به طرز بدیعی در برابر مقام و پایگاه دیگران هوشیارند و رفتار خود را مطابق با آن تغییر می‌دهند؛ یعنی در برابر بالادست‌ها مؤدب و بله قربانگو و در برابر زیردستان و هم‌ردیف‌های خود، پرنخوت و دیکتاتور هستند. آنها با لجاجت و پافشاری، بدون قدرشناسی یا آگاهی از این مسئله که دیگران به این پافشاری چگونه واکنش نشان می‌دهند، دیگران را مجبور می‌کنند کارها را به شیوه‌ی آنها انجام دهند. در بهترین صورت، آنها در برابر سازمان و آرمان‌هایی که هوادار آنها هستند، مؤدب و وفادارند.
از نظر تفکر یا ذهنی :
از نظر تفکر، اختلال شخصیت وسواس فکری عملی را می‌توان به‌صورت مقید بر قواعد مشخص کرد. آنها در اتخاذ دیدگاه و اولویت دادن مشکل دارند و به دنبال جزئیات هستند و به همین دلیل، چشم‌انداز پروژه‌ی بزرگ‌تر را از دست می‌دهند. به عبارت دیگر، به دلیل وجود درخت‌ها، جنگل را نمی‌بینند. تردید زیاد باعث دشواری در تصمیم‌گیری آنها می‌شود. غیرمنعطف بودن ذهنی آنها با سبک تلقین ناپذیر بودن و خیال پرور نبودن آنها جور درمی‌آید و وسواس فکری عملی، بین با جرئت بودن و نافرمانی از یک سو و راضی‌کردن و اطاعت از دیگران در تعارض است.
از نظر عاطفی :
سبک عاطفی این افراد با عبوس بودن و غمگینی مشخص می‌شود. آنها در ابراز احساسات صمیمانه، نظیر گرمی و مهربانی مشکل دارند. آنان از ابراز احساسات گرم دوری می‌کنند؛ هرچند ممکن است خشم، ناکامی و تحریک‌پذیری خود را خیلی آزادانه ابراز کنند. این حالت عبوسی و احساسات گریزی خود را در رفتارهای نمایشی و بدون انعطاف نشان می‌دهند.
از نظر دلبستگی :
بُعد دلبستگی و دل‌مشغولی در این افراد با احساس بی‌ارزشی شخصی و ارزشیابی مثبت از دیگران مشخص می‌شود. این افراد تمایل دارند که از نظر خودشناسی، جهت‌گیری بیرونی داشته باشند. سبک دلبستگی در افراد دارای اختلال شخصیت وسواس فکری عملی کاملاً شایع است. اما معیار مطلوبی که صاحب نظران برای این اختلال در نظر می‌گیرند، این است: « کمال‌گرایی نشان می‌دهد که با انجام تکالیف تداخل میکند و مانع انجام تکالیف می‌شود. »
وجه تشخیص با سایر اختلال‌ها :
ریشه یابی نشانه‌های وسواس فکری عملی :
شکاک‌ها از این میترسند که اگر کاری را درست یا بی‌عیب و نقص انجام ندهند، دیگران آنها را سرزنش کنند.
وارسی‌کننده‌ها به‌طور مکرر مسائلی را بررسی می‌کنند که مطمئن نبودن از انجام آنها ممکن است خطرآفرین یا آسیب‌زا باشد؛ ازجمله قفل‌کردن درها یا بستن شیر اجاق گاز.
شست و شوگرها از آلودگی و میکروب میترسند. آنها معمولاً دست‌هایشان را مدام می‌شویند.
ذخیره‌سازها از این میترسند که چیزی را دور بیندازند، مبادا دوباره به آن احتیاج پیدا کنند. آنها مدام و وسواس‌گونه وسایلی را که نیاز ندارند یا استفاده نمی‌کنند، ذخیره (احتکار) می‌کنند.
شمارشگر‌ها و برنامه‌ریزها دائماً به نظم و ترتیب فکر می‌کنند و ممکن است درباره‌ی اعداد، رنگ‌ها یا ترتیب‌های خاص، خرافاتی در ذهن داشته باشند.
انتقاد نکنید؛ چون وسواس فارغ از شخصیت فرد، اختلالی ناخواسته است.
آنها را سرزنش نکنید؛ زیرا اوضاع را بدتر میکند.
از الگوهای وسواسی فرد حمایت نکنید؛ فقط خودش را حمایت کنید، نه رفتارش را.
برای رفتارهای تکراری و وسواس گونه‌اش به فرد استرس وارد نکنید.
گزینه‌های درمانی بعدی، درمان شناختی رفتاری، گروه‌درمانی، روان‌درمانی و درنهایت، دارو درمانی است.
دلایل ابتلا به وسواس فکری عملی :
وسواس به دلایل سابقه خانوادگی :
تحقیقات نشان داده است که وراثت یکی از عوامل مهم در بروز وسواس است. بنابراین، احتمال ابتلا به وسواس در افرادی که سابقه وسواس در پدر، مادر یا اقوام درجه یک دارند، بیشتر است. البته معمولاً کسانی که سابقه خانوادگی وسواس دارند، زمانی دچار وسواس شدید می‌شوند که به دلیل مسائل محیطی یا سبک تربیتی ناکارآمد، دچار استرس و اضطراب شوند.
وسواس به دلیل کافی نبودن سرتونین :
به نظر بعضی از پژوهشگران، علت وسواس، تغییرات شیمیایی در بدن است و ممکن است علت زیستی داشته باشد. از نظر زیستی، « سرتونین » یکی از انتقال‌دهنده‌های عصبی است ( مواد شیمیایی یا هورمون‌هایی در مغز که برای انتقال اطلاعات در سلول عصبی عمل میکند ) که به‌هم خوردن تعادل شیمیایی آن در مغز، به اختلال وسواس دامن می‌زند.
حوادث استرس‌زا در زندگی :
افرادی که به استرس واکنش شدیدی نشان می‌دهند یا در برابر عوامل استرس‌زا آسیب‌پذیرند، ممکن است خطر ابتلا به اختلال وسواس در آنها افزایش یابد. گاهی علت وسواس بر اثر عادت‌های رفتاری است که با گذشت زمان، آموخته و در درون فرد نهادینه می‌شود.
خاطره‌ها و عوامل محیطی :
عوامل محیطی نیز در شکل‌گیری وسواس دخالت دارند. به باور بعضی از نظریه‌پردازان، سخت‌گیری در آموزش آداب دستشویی در سال‌های اول کودکی امکان دارد منجر به بروز وسواس در کودک شود و تا بزرگسالی ادامه پیدا کند. همچنین، سبک‌های فرزند پروری سخت‌گیرانه که در آن والدین قوانین سخت اعمال می‌کنند، زمینه ساز وسواس است. یکی دیگر از عوامل مهم، الگوبرداری از اطرافیان نزدیک از جمله والدین است که در کودکی شاهد رفتارهای وسواسی بوده‌اند و بر اثر مشاهده، این رفتار را آموخته اند.
درمان اختلال شخصیت وسواس فکری عملی :
اختلال شخصیت وسواسی مثل سایر اختلالات شخصیتی برای کمک و تشخیص و درمان، به روان‌شناس یا روان‌پزشک نیاز دارد. می‌توان گفت که چشم‌انداز اختلال شخصیت وسواسی از سایر اختلال‌ها بهتر است و درصد بهبودی این افراد زیاد است. از آنجا که این افراد بسیار کمال‌گرا هستند، روی کار‌های خود حساسیت زیادی دارند و به مسائل مهم و حتی بی‌اهمیت، ساعت‌ها فکر می‌کنند. بنابراین، یکی از اهداف اصلی درمان، پرت کردن حواس افراد از این افکار است و رفتاردرمانی گزینه‌ی درمانی مناسبی است. همچنین، با رفتاردرمانی بعضی از رفتارهای تکراری آنها از بین می‌رود.
معیار‌های ( DSM ) برای اختلال شخصیت وسواس فکری عملی :
الگوی فراگیر و دل‌مشغولی با منظم بودن، کمال‌گرایی، کنترل ذهنی و بین فردی به بهای از دست دادن انعطاف‌پذیری، گشودگی، کارآمد بودن که از بزرگسالی شروع می‌شود و در زمینه‌های گوناگونی وجود دارد؛ چنان‌که با حداقل چهار عامل از عوامل زیر مشخص می‌شود:
1. مدام به موضوعات جزئی فکر میکند تا آنجا که نکته اصلی فعالیت از دست می‌رود.
2. کمال‌گرایی که با انجام دادن تکالیف، تداخل پیدا میکند.
3. بیش از حد وقف کار می‌شود؛ تا آنجا که فعالیت‌های تفریحی و دوستی‌ها را کنار می‌گذارد.
4. در زمینه قواعد اخلاقی یا ارزش‌ها و مسائل مذهبی، بیش از حد با وجدان، درستکار و انعطاف ناپذیر است.
5. در دور ریختن وسایل خراب و بی‌ارزش سخت‌گیر است، حتی وقتی هیچ احساسی به آن ندارد یا از نظر مالی ارزشی ندارد.
6. از واگذارکردن کاری به دیگران اکراه دارد، مگر اینکه آنها کار را دقیقاً به روشی که او می‌خواهد انجام دهند.
7. در خرج کردن برای خود و دیگران خِسَّت به خرج می‌دهد و به پول به عنوان ابزاری نگاه میکند که باید آن را برای فاجعه‌های آینده ذخیره کرد.
8. خود رأی و یک دنده است.
سخن آخر :
مهم‌ترین و بزرگ ترین پیامد وسواس، تنهایی و انزوای ناشی از آن برای شخص است. افرادی که دارای علائم وسواس فکری عملی هستند، نه‌تنها خودشان را آزار می‌دهند؛ بلکه نتایج این رفتار را به راحتی بر سایر افرادی که با این فرد ارتباط دارند، به‌ویژه اعضای خانواده می‌توان مشاهده کرد. اطرافیان با مشاهده نیاز پایان ناپذیر بیمار برای شستن مکرر دست‌ها در هر دقیقه، پاک‌کردن و ... احتمالاً دچار ناراحتی یا نفرت از او می‌شوند. این ناراحتی و نفرت معمولاً آمیخته با احساس ترحم است؛ چرا که تا حدودی درک می‌کنند که بیمار نمی‌تواند برای رفع این امور بی‌معنا کاری کند و معمولاً این ترحم بیجا که گاهی حتی منجر به همکاری با فرد مبتلا می‌شود، به غرق شدن بیشتر او دامن می‌زند.
در همین زمینه کارگاه روانشناسی اکت به شما بسیار کمک خواهد کرد:
همایش اکسیژن مبتنی بر روانشناسی اکت
این دوره مبتنی بر روانشناسی مثبت‌نگر و بر اساس آموزه‌های رئیس سابق انجمن روانشناسی آمریکا و پدر روانشناسی مثبت‌نگر (دکتر مارتین سلیگمن) می‌باشد و اکثر درس‌های آن توسط پژوهش‌های فرا تحلیل و دانشگاهی به اثبات رسیده است.
در صورتی که امکان شرکت در دوره را ندارید کتاب زیر را بخوانید :
کتاب آشنایی با وسواس و شیوه‌های رهایی از آن
کتاب آشنایی با وسواس و شیوه‌های رهایی از آن برای افرادی نگاشته شده است که خودشان یا اطرافیانشان ( پدر، مادر، فرزند، همسر یا خواهر و برادر) بسیاری از رفتارهای موردنظر در مورد وسواس را انجام می‌دهند..