اختلال مصرف مواد توهم زا | انواع مواد توهم زا

ماده توهم زا چیست و چگونه می‌توان آن را شناسایی کرد؟ آیا این مواد مصنوعی هستند یا طبیعی؟ اثرات ماده توهم زا بر بدن چگونه است؟  و ... این سوالات و ده‌ها سوال از این قبیل می‌تواند ذهن کاوشگر هر انسانی را به خود معطوف دارد، مواد توهم زا نیز مانند سایر موادی که موجب بروز طیف وسیعی از اختلالات در انسان‌ها می‌شوند، افراد را با کاستی در عملکرد اجتماعی، خانوادگی و شغلی روبرو می‌کنند.

استفاده از مواد توهم زا در بسیاری از فرهنگ‌ها به قرن ها قبل برمی‌گردد و دلایل گوناگونی برای مصرف آن‌ها وجود دارد؛ از جمله استفاده از گیاهان توهم زا برای به جا آوردن آداب و رسوم و برگزاری مراسم مذهبی، که احساس جدا شدن از واقعیت (مسخ واقعیت) را در فرد ایجاد می‌کند و باعث بوجود آمدن چشم اندازهایی در فرد می‌شود که وی آن‌ها را بینشی عرفانی می‌پندارد، یا گمان می‌کند که برای وی قدرت تماس با دنیای ارواح و قدرت‌های بالاتر از قدرت انسانی را فراهم می‌آورد. همچنین برخی از مصرف کنندگان در طی جلسات مشاوره دلیل استفاده خود از این مواد را، کنار آمدن با استرس، دستیابی به اهداف اجتماعی، تفریح و سرگرمی مطرح می‌کنند و احساس می‌کنند استفاده از این مواد به آن‌ها کمک می‌کند تا تفکری روشنفکرانه داشته باشند.

انواع مواد توهم زا:

اسید لیزرژیک دی اتیل آمید (LSD)، پسیلوسیبین، مسکالین، فن سیکلیدین (PCP)، آیاهواسکا، ایبوگائین و کتامین  برخی از توهم زاها هستند که در این مقاله ابتدا شما خواننده گرامی را با مهمترین این مواد و خاستگاه آن‌ها آشنا می‌کنیم و سپس به تاثیرات مخرب آن در بدن انسان خواهیم پرداخت.

اسید لیزرژیک دی اتیل آمید (LSD):

ماده توهم زای LSD یا لیزرژیک اسید دی اتیل آمید، یکی از قوی‌ترین مواد توهم زا می‌باشد که در دهه 1960 بطور گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گرفت و سپس غیرقانونی اعلام شده و اکنون در بازار با نام‌هایی چون:

• Acid
• Blotter
• Sugar cubes
• Doses
• Window panes
• Microdots

نیز شناخته شده و به فروش می‌رسد. این ماده، مصنوعی، شفاف یا سفید رنگ، بدون بو و محلول در آب است که از اسید لیزرژیک ساخته می‌شود. این اسید از نوعی قارچ یا کپک به نام ِارگوت که روی دانه‌ی چاودار رشد می‌کند، بدست می‌آید. رایج‌ترین شکل مصرف آن کاغذهای آغشته به این ماده است که بصورت مربع‌های کوچک برش زده و مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ماده همچنین بصورت محلول رقیق شده با آب یا الکل نیز در اختیار مصرف کننده قرار می ‌گیرد.

تاثیرات LSD بر بدن انسان:

بطور کلی تغییراتی که از مصرف یک ماده در بدن ایجاد می‌شود تابع الگویی خاص است؛ به این ترتیب که فرد ابتدا علائم جسمانی، سپس علائم و تغییرات خلقی و ادراکی و در انتها علائم و تغییرات روانشناختی را تجربه می‌کند. علائم فیزیولوژیک که در اثر مصرف LSD در فرد ایجاد می‌شود شامل مواردی چون: اتساع مردمک، عدم هماهنگی حرکتی، افزایش ضربان قلب، افزایش فشارخون، بالا رفتن دمای بدن، خشکی دهان، کاهش اشتها، تهوع، بی حسی، تعریق، تکانشگری و تغییرات عاطفی سریع (که می تواند از ترس تا سرخوشی متغیر باشد)، هستند. شروع تاثیرات این ماده معمولا یک ساعت بعد از مصرف بوده و طی 2 الی 4 ساعت به اوج خود می‌رسد و 8 الی 12 ساعت نیز ادامه خواهد داشت. افزایش فشار خون طی مصرف LSD می‌تواند موجب آسیب رساندن به قلب و همچنین عروق مغزی شده و مرگ را به همراه داشته باشد. اثرات روانشناختی ناشی از مصرف معمولا توسط فرد تحمل می‌شود، اما چنانچه شخص قادر به تشخیص این موضوع نباشد که این اثرات ناشی از مصرف مواد است، از اینکه دچار جنون شود ترس شدیدی را احساس خواهد کرد.

تجربه‌ی ناشی از مصرف این ماده توهم زا در همه افراد یکسان نیست و با توجه به میزان مصرف، روحیه فرد و محیطی که وی در آن قرار دارد، متفاوت است. برخی از مصرف کنندگان احساسات لذت‌بخش و تحریک کننده ذهنی را تجربه می‌کنند و برخی دیگر به گفته خودشان گرفتار سفرهای ناخوشایندی چون افکار ترسناک، احساس کابوس، اضطراب و ناامیدی می‌شوند و ترس از دست دادن کنترل، جنون و مرگ بر آن‌ها غالب می‌شود. کاربران LSD به سرعت درجه بالایی از تحمل نسبت به اثرات ماده را تجربه می‌کنند، به طوری که استفاده مکرر برای تولید اثرات مشابه به دوزهای بیشتری نیاز دارد. معمولا تحمل ایجاد شده طی مدت 4 الی 7 روز از بین می‌رود. وابستگی جسمانی و علائم ترک در رابطه با مواد توهم زا مشاهده نمی‌شود، اما فرد ممکن است به سبب تجارب خاص روانی که در دوره های مصرف داشته است، به این مواد وابستگی روانی پیدا کند.

فن سیکلیدین (PCP):

 با نام‌های اوزون (ozone)، سوخت جت(rocket fuel) و قایق عشق(love boat) نیز شناخته می‌شود. فن سیکلیدین در دهه 1950 بعنوان ماده‌ای برای بیهوشی عمومی طی عمل جراحی استفاده می‌شد. این ماده و ترکیباتی که از آن ساخته می‌شود به شکل پودر، خمیر، مایع و کاغذ آغشته به آن مورد استفاده قرار می ‌گیرند و بیشترین طریق مصرف آن به شکل ماده‌ای افزودنی به کانابیس و یا جعفری می‌باشد. مصرف 2 الی 3 میلیگرم PCP ظرف مدت 5 دقیقه تاثیرات خود را نشان داده و بعد گذشت 30 دقیقه به سطح ثابتی می‌رسد. مصرف طولانی مدت این ماده توهم زا باعث ایجاد کندی تفکر، از دست دادن حافظه، عدم کنترل تکانه، کاهش بازتاب‌های بدنی، افسردگی و اختلال در تمرکز می‌شود. مصرف این ماده می‌تواند باعث ایجاد تحمل در فرد شود، اما علائم محرومیت و ترک مشاهده نشده است. افراد در شروع مصرف، تحت تاثیر این ماده از خود بیخود شده و گرفتار خیالپردازی می‌شوند. احساس گرما، سوزش، غوطه وری آرام، احساس جدا شدن از خود، توهمات بینایی و شنوایی، اختلال در درک زمان و مکان، از دیگر تاثیرات این ماده‌ی توهم زاست.

پسیلو سیبین (Psilocybin):

پسیلوسیبین، با نام‌های Magic mushroom، Boomers، Little smoke و Shrooms شناخته می‌شود و از انواع خاصی از قارچ‌ها که در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری آمریکای جنوبی، مکزیک و ایالات متحده رشد می‌کنند، استخراج می‌شوند.

در گذشته در فرهنگ بومی مکزیک و آمریکای مرکزی هنگام مراسم مذهبی آن را بصورت خوراکی مصرف می‌کردند. این ماده معمولا به شکل خشک یا تازه و به صورت خام همراه با غذا و یا چای دم کرده استفاده می‌شود. از آنجایی که این قارچ‌ها به شکل وحشی در بسیاری از نقاط جهان می‌رویند وضعیت قانونی یا غیرقانونی استفاده از آن‌ها مبهم است. استفاده از این قارچ‌ها برای جوانانی که مشتاق بدست آوردن تجربه‌های جدید و رایگان هستند می‌تواند جذاب باشد، اما متاسفانه با توجه به سمی بودن برخی از این قارچ‌ها خطر مرگ همواره این افراد را تهدید می‌کند.

پیوت (مسکالین) Peyote (Mescaline):

گیاه کاکتوس کوچک و بدون خار است که بومیان شمال مکزیک و جنوب غربی ایالات متحده در بخشی از مراسم مذهبی خود از آن استفاده می‌کردند. قسمت بالایی یا تاج کاکتوس دارای دکمه‌هایی به شکل دیسک است که آن‌ها را بریده و خشک می‌کنند.

در واقع مسکالین، همان آلکالوئید موجود در این دکمه‌ها ست. این بخش از گیاه هم بصورت جویدنی و هم بصورت خیس شده در آب، که از آن عصاره‌ی بسیار تلخی بدست می‌آید، استفاده می‌شود. همچنین مصرف کنندگان با چند ساعت جوشاندن این گیاه، آن را بصورت چای نیز می‌نوشند. به دلیل مزه تلخ آن تاکنون بصورت تصادفی استفاده نشده است و قبل از اینکه تاثیرات توهم زایی آن آشکار شود باعث تهوع و استفراغ نسبتا شدیدی می‌شود.

آیاهواسکا Ayahuasca:

با اسامی Aya، Hoasca و Yage نیز شناخته می‌شود. در فارسی روح تاک ترجمه شده است. گیاه آیاهواسکا به طور سنتی در فرهنگ‌های بومی آمریکای جنوبی، عمدتا در منطقه آمازون برای اهداف شفابخشی و مذهبی استفاده می‌‌شده است. این گیاه حاوی نوعی از آلکالوئیدها به نام‌های هارمالین و هارمین است که خواص توهم زایی دارند. افزودن برگ گیاهانی که حاوی DMT (دی متیل تریپتامین، که بطور طبیعی در برخی از گونه‌های گیاهی نواحی آمازون وجود دارد و یک ماده توهم زای بسیار قوی بوده و به شکل پودر کریستالی مصرف می‌شود.) هستند به این ماده، میزان توهمات بینایی ناشی از آن را افزایش می‌دهد.

تشخیص اختلال مصرف مواد توهم زا بر اساس راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5):

• الگوی مشکل آفرین مصرف ماده توهم زا که منجر به ناراحتی بالینی و نقص قابل ملاحظه در فرد شده و حداقل دو مورد از موارد زیر در یک دوره 12 ماهه مشاهده شود:
• مصرف ماده توهم زا در مقادیر زیاد و یا مدت زمانی طولانی تر از آنچه فرد از ابتدا قصد داشته است.
• تمایل برای ترک و تلاش‌های نافرجام برای کنترل و یا کاهش مقدار مصرف ماده توهم زا.
• صرف مدت زمان طولانی جهت تهیه، مصرف و یا رها شدن از عوارض مصرف ماده توهم زا.
• تمایل و اشتیاق شدید برای مصرف ماده توهم زا.
• ناتوانی و کاهش عملکرد فرد در انجام وظایف در محل کار، مدرسه یا خانه.
• فرد با وجود آگاهی از مشکلات اجتماعی و فردی مکرر ناشی از مصرف مواد توهم زا، همچنان به مصرف ادامه می‌دهد.
• کاهش فعالیت‌های اجتماعی، تفریحی، شغلی و یا رها کردن کامل آن‌ها.
• مصرف مواد توهم زا در موقعیت‌هایی که خطر جانی برای فرد دارد؛ مانند رانندگی.
• مصرف ماده توهم زا با وجود مشکلات جسمانی و روانی ناشی از مصرف این ماده.
• ایجاد تحمل در فرد بصورتی که وی نیاز بیشتری به مواد توهم زا برای رسیدن به تاثیر دلخواه دارد و یا با کاهش قابل توجه تاثیر آن با مصرف مداوم مقدار یکسانی از ماده مورد نظر روبروست.

اختلالات مرتبط با مصرف مواد توهم زا:

-اختلال ادراکی پایدار: هنگامی رخ می‌دهد که فرد مدت‌ها پس از مصرف ماده توهم زا، مجدد علائم توهم زایی را تجربه می‌کند. این تجارب شامل توهمات شنیداری صدای انسان، توهمات دیداری، توهمات هندسی، جرقه‌های رنگی، هاله بینی، ریزبینی و درشت بینی می‌باشد که از چند ثانیه شروع شده و ممکن است بیشتر از چند دقیقه هم طول بکشد.  

-اختلال روان پریشی ناشی از مصرف مواد توهم زا: هنگامی که بعد از مصرف مواد توهم زا علائم روان پریشی به همراه اختلال واقعیت سنجی مشاهده شود، تشخیص این اختلال داده می‌شود. این اختلال از شایع‌ترین عوارض مصرف LSD می‌باشد.

-اختلال خلقی ناشی از مصرف مواد توهم زا: شخص پس از مصرف ماده توهم زا ممکن است دچار علائم شیدایی به همراه هذیان‌های خودبزرگ بینی و یا گرفتار افکار و احساساتی شبیه افسردگی شود.

-اختلال اضطرابی ناشی از مصرف مواد توهم زا: در رابطه با این اختلال پس از مصرف ماده مورد نظر، علائمی شبیه پانیک (وحشت زدگی) و بازارهراسی مشاهده شده است.

تغییرات فیزیولویکی که در اثر مصرف مواد توهم زا رخ می‌دهد بطور کلی شامل موارد زیر هستند.

• اتساع مردمک چشم
• افزایش ضربان قلب
• تعریق
• تارشدن بینایی
• لرزش
• آتاکسی یا ناهماهنگی حرکتی

از دیگر تاثیرات مشاهده شده ناشی از مصرف مواد توهم زا، گرگرفتگی، سرگیجه، بیخوابی، پارانویا (سوءظن)، هراس، تجارب درون نگرانه و معنوی، توهمات شنیداری و دیداری، جا به جایی حسی( شنیدن رنگ‌ها و دیدن صداها)، تحریفات لمسی، عدم درک درست از زمان و مکان هستند.

درمان اختلالات مصرف مواد توهم زا:

نکته اساسی در درمان این اختلال دادن حس اطمینان به درمانجو و مراقبت حمایتی می‌باشد. در حال حاضر دارویی برای درمان این اختلال شناخته نشده است؛ اما داروهایی که برای درمان اختلالات اضطرابی، روان پریشی و افسردگی استفاده می‌شوند، می‌توانند برای کاهش علائم طبق نظر و تجویز پزشک مورد استفاده قرار گیرند. همچنین پرهیز از استعمال مواد محرک مانند الکل و کافئین و داروهای بدون نسخه، داشتن رژیم غذایی سالم، ورزش و دوری از گروه‌‌هایی که جهت استفاده از این مواد توهم زا و کسب تجربیات سفرگونه دور هم جمع می‌شوند، می‌تواند در کاهش، کنترل و ترک مصرف این مواد موثر باشد.

منابع:

• خلاصه روانشناسی کاپلان – سادوک (ترجمه دکتر فرزین رضاعی – جلد 2)
• DSM-5
• www.drugabuse.gov

کتاب سیزده اثر علی میرصادقی

پرفروش‌ترین رمان کشور (کتابراه)
ستایش شده توسط دو تن از نویسندگان بزرگ جهان
ترجمه شده به دو زبان عربی و انگلیسی

کسب اطلاعات بیشتر

مطالبی که ممکن است به آن علاقه داشته باشید

اختلالات ناشی از سوءمصرف مواد

اختلالات مرتبط با مصرف الکل

اختلال مرتبط با مصرف حشیش

محصولات پیشنهادی

سریال سی روز تا پیروزی | ایجاد انگیزه دائمی در ۸۰۰ دقیقه

افزایش عزت نفس تنها در ۸ ساعت

خودشکوفایی در ۸۰ ساعت | جامع ترین دوره غیر حضوری کشور به همراه ۸ جلسه روانشناسی