مصرف مداوم مواد استنشاقی چه خطرهایی را به دنبال دارد؟ اختلال مصرف مواد استنشاقی چگونه قابل درمان است؟ در این مقاله با اختلال مصرف مواد استنشاقی و همینطور علائم آن آشنا خواهید شد. در ادامه‌ی این مقاله با ما همراه باشید.
افرادی که دچار اختلال مصرف مواد استنشاقی هستند، چه علائمی دارند و این اختلال چگونه درمان می‌شود؟ تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.
گروهِ مواد روانگردانِ استنشاقی که در صورت استفاده موجب ایجاد آسیب‌های جدی و گاهی مرگ افراد می‌شوند، در واقع هیدروکربن‌های فرّاری هستند که به حالت بخار از طریق بینی و یا دهان وارد ریه و سپس جریان خون می‌شوند.
اصطلاح اختلال مرتبط با استنشاق برای طیف وسیعی از مواد خطرناک و اعتیاد آور استفاده می‌شود؛ از اکسید نیتروژن گرفته تا اسپری مو. برخی از مواد استنشاقی داروهایی هستند که مصارف پزشکی دارند، اما بسیاری از آن‌ها مواد خانگی قانونی یا مواد شیمیایی مست کننده‌ای هستند که می‌توانند در مقیاس وسیع مورد سوءمصرف قرار بگیرند. این مواد شیمیایی بسیار خطرناک هستند و حتی می‌توانند کشنده باشند.
متاسفانه سه عامل وجود دارد که استفاده از این مواد را برای افراد مخصوصا طبقه‌ی فقیر جامعه سهل و آسان می‌کند:
- قابل دسترس بودن
- قانونی و مجاز بودن
- ارزان بودن
بعضی افراد مخصوصا نوجوانان به علت تاثیرات نشئگی آور این مواد تمایل به استنشاق آن‌ها دارند، که این اختلال در این دسته افراد معمولا با مواردی چون اختلالات خلق، اختلال سلوک، اختلال شخصیت ضد اجتماعی، سوء رفتار جنسی و جسمی و افکار انتحاری همراه است. معمولا افرادی که به دلیل سوء مصرف مواد استنشاقی به مراکز پزشکی مراجعه می‌کنند به سن 18 سال نرسیده‌اند (میانگین سنی استفاده از مواد استنشاقی در آمریکا 13 سال است). عوامل خطرسازی که به عنوان پیش آگهی لازم است آن‌ها را مد نظر قرار داد، در برگیرنده‌ی عوامل سرشتی مانند ابتلا به اختلال سلوک و یا اختلال مصرف مواد غیراستنشاقی و سابقه دریافت خدمات مشاوره و سلامت روان، عوامل محیطی مانند رویدادهای آسیب زا در دوران کودکی، عوامل ژنتیکی و فیزیولوژیک و مسائل فرهنگی هستند.
آشنایی با مواد استنشاقی:
- حلال‌های فرّار: مواد شیمیایی که در دمای اتاق تبدیل به بخار یا گاز می‌شوند، از جمله چسب، بنزین، مواد رقیق کننده رنگ و مایعات تمیز کننده.
- انواع اسپری: دئودورانت، اسپری حشره کش، اسپری مو، یا اسپری روغن پخت و پز.
- گازها: به طور معمول اکسید نیتروژن است، اما می‌تواند شامل گاز مخازن فندک و گاز مخزن یخچال نیز باشد.
نوعی دسته بندی تجاری نیز برای مواد استنشاقی وجود دارد که آن‌ها را در 4 طبقه گنجانده: 1) حلال‌های چسب. 2) ماده‌ی مولد فشار در اسپری‌ها. 3) تینرها (رقیق کننده‌ها) 4) مواد سوختنی.
مواد استنشاقی چگونه مورد مصرف قرار می‌گیرند؟
معمولا سوءمصرف این دسته از مواد به شکل اسپری مستقیم در بینی یا داخل دهان، آغشته کردن تکه پارچه به ماده مورد نظر و نگه داشتن آن روی سطح صورت، استشمام بخارات بطور مستقیم از ظرف حاوی ماده‌ی استنشاقی، گذاشتن ماده استنشاقی داخل کیسه و سپس تنفس بخارات آن است. تاثیرات مواد استنشاقی در مدت 5 دقیقه ظاهر می‌شود و بسته به نوع ماده ممکن است تا چندین ساعت هم طول بکشد، بعنوان مثال 15 تا 20 بار تنفس عمیق از محلول بنزین یک درصد می‌تواند فرد را برای چندین ساعت نشئه کند. از آنجا که بسیاری از این مواد سمی هستند و نباید در بدن انسان تجمع پیدا کنند، این افراد در معرض خطر آسیب شدید جسمی و مرگ قرار دارند.
معیارهای تشخیصی ابتلاء فرد به اختلال مصرف مواد استنشاقی، طبق ویرایش پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی (DSM-5) به قرار زیر است:
- مصرف مقادیر بیشتر از ماده استنشاقی و یا صرف مدت زمان طولانی تر از آنچه که فرد از ابتدا قصد آن را داشته است.
- تلاش‌های مداوم و ناموفق برای ترک، کاهش یا کنترل مصرف ماده استنشاقی.
- صرف زمان زیاد برای تهیه، مصرف و یا رها شدن از شر عوارض این مواد.
- ناتوانی در انجام وظایف محوله در مدرسه، منزل یا محل کار به دلیل استفاده از مواد استنشاقی.
- اشتیاق و عطش زیاد برای مصرف.
- فرد با وجود مشکلات پایدار فردی و میان فردی، همچنان به مصرف ادامه می‌دهد.
- فعالیت‌های اجتماعی، شغلی، خانوادگی و تفریحی فرد کاهش یافته و یا کاملا قطع می‌شود.
- مصرف مداوم مواد استنشاقی در موقعیت‌هایی که خطر جانی دارد.
- تداوم مصرف با وجود مشکلات روانی و جسمانی ناشی از مصرف.
- ایجاد تحمل به دوشکل: نیاز به مقادیر بیشتر از ماده برای رسیدن به تاثیرات مطلوب، کاهش تاثیرات مقدار مساوی از ماده استنشاقی طی مصرف‌های مکرر.
داشتن حداقل دو مورد از موارد ذکر شده در دوره‌ای 12 ماهه برای تشخیص این اختلال ضروری می‌باشد.
مسمومیت با مواد استنشاقی:
معمولا مسمومیت با مواد استنشاقی با علائمی چون بیحالی، تهوع، استفراغ، بی اشتهایی، سرگیجه، خواب آلودگی، دوبینی یا تاربینی، کندی بازتاب‌ها، ناهماهنگی حرکتی، لکنت زبان، نیستاگموس (حرکت سریع و غیرارادی چشم‌ها)، رفتار تکانشی و اختلال در قضاوت، بثورات و ضایعات پوستی اطراف دهان، بینی و دیگر قسمت‌های بدن که با مواد در تماس بوده‌اند، مشخص می‌شود. در مواردی که مقادیر بالاتری مصرف شده باشد، شخص تا مرحله بیهوشی و اغما نیز پیش می‌رود.
از دیگر عوارض و اختلالات مهمی که هنگام مسمومیت با مواد استنشاقی ممکن است رخ دهد می‌توان دلیریوم (روان آشفتگی)، دمانس پایدار (زوال عقل پایدار)، پارانویا (سوءظن، که شایع ترین اختلال روان پریشی ناشی از مسمومیت با مواد استنشاقی است)، افسردگی و اختلالات اضطرابی( اختلال وحشت زدگی و اضطراب فراگیر) را نام برد.
محرومیت از مواد استنشاقی:
همانگونه که در موارد تشخیص اختلال ناشی از مواد استنشاقی ذکر شد، استفاده از این مواد در فرد تحمل ایجاد کرده و ترک یا قطع مصرف موجب بروز علائم ترک می‌شود که با مختل شدن خواب، تحریک پذیری، تعریق، از دست دادن کنترل ادرار، تهوع، استفراغ، نگرانی و تشویش، ضربان قلب بالا (تاکی کاردی) و هذیان و توهم، خود را نشان می‌دهند. بزرگترین خطر استفاده یا سوء استفاده از مواد استنشاقی مرگ است که به دلایل مختلفی چون کاهش تنفس، آریتمی (بی نظمی ضربان قلب)، خفگی، تصادفات و انسداد مجاری تنفس در اثر استفراغ، رخ می‌دهد. عوارض ناخوشایند و جدی که بر اثر استفاده از مواد استنشاقی بوجود می‌آید، عوارض عصبی و آسیب جدی به دستگاه عصبی است که نمونه‌هایی از آن شامل آتروفی یا تحلیل رفتن مخ، مخچه و ساقه مغز و بیماری لکوآنسفالوپاتی (تخریب ماده سفید مغز) هستند. دیگر اثرات نامطلوب ناشی از مصرف مواد استنشاقی، کاهش شنوایی، ضعف تمرکز، کاهش حافظه، تخریب پایدار حرکتی، سردرد، نوروپاتی محیطی (آسیب به اعصاب محیطی)، آسیب کلیه، بیماری کبدی، آسیب دائم عضلات، درد قفسه سینه، علائم قلبی-عروقی و ریوی را شامل می‌شوند.
درمان اختلال مصرف مواد استنشاقی:
به دلیل خطرات ناشی از سمی بودن مواد استنشاقی، کمک به افرادی که با این اختلال دست و پنجه نرم می‌کنند بسیار ضروری می‌باشد، لذا برای درمان و بهبود این دسته از افراد توجه به نکات زیر می‌تواند مفید واقع شود:
- حمایت کردن و توجه لازم به افرادی که گرفتار این اختلال هستند.
- درمان همزمان اختلالات همزمان مانند اختلال سلوک، بیش فعالی، افسردگی اساسی، افسرده خویی و اختلال استرس پس از آسیب (PTSD)
- توجه به زمینه‌ی رشدی فرد و سوء رفتار یا غفلت والدین
- مشاوره فردی
- گروه درمانی
- خانواده درمانی
- تشویق و دادن پاداش بابت پیشرفت در زمینه کاهش مصرف و یا اهداف تعیین شده عینی در راستای ترک.
- دادن برنامه به فرد جهت ادامه ترک یا به اصطلاح پاک ماندن.
- کمک به فرد برای داشتن تعامل سازنده با افراد خانواده و نزدیکان
- برقرار کردن روابط دوستانه با افراد غیربزهکار
- داشتن شغل مناسب و یا داشتن برنامه ی ادامه تحصیل
اگرچه دارو درمانی نیز می‌تواند با تجویز متخصص مربوطه در کاهش علائم اختلالات همراه مفید باشد اما روان درمانی از طریق کمک کردن به فرد برای شناخت و کشف دلایل اساسی روانشناختی رفتارهای اعتیاد آور، یادگیری روش های جدید مقابله با استرس های زندگی و تغییر الگوهای رفتاری، می‌تواند بیشترین تاثیر را در این دسته از افراد داشته باشد.
منابع:
پرفروش‌ترین رمان کشور (کتابراه)
ستایش شده توسط دو تن از نویسندگان بزرگ جهان
ترجمه شده به دو زبان عربی و انگلیسی مطالبی که ممکن است به آن علاقه داشته باشید