راهکارهایی مفید برای کاهش اختلال اضطراب جدایی (Separation Anxiety Disorder)

اضطراب جدایی چیست؟

شاید شما هم هنگام خداحافظی با کودک خردسال خود شاهد اضطراب، نگرانی و بی‌قراری وی بوده باشید. در اوایل کودکی، گریه، کج خلقی، قهر و یا چسبیدن به والدین و مراقبی که کودک با او احساس نزدیکی می‌کند، واکنشی طبیعی و مرحله‌ای عادی از رشد است، همچنین کمی نگرانی در مورد ترک پدر و مادر حتی در کودکان بزرگتر نیز طبیعی می‌باشد. این میزان از اضطراب ناشی از جدایی می‌تواند کمی پیش از تولد یک سالگی کودک شروع و تا پایان 4 سالگی ادامه یابد؛ اما لازم است به این نکته نیز دقت داشته باشیم که دوام و شدت این اضطراب از کودکی به کودک دیگر متفاوت است.
به طور کلی هرچقدر والدین صبر و تحمل بیشتری در برخورد با این نگرانی و اضطراب کودک داشته باشند و با آرامش با وی رفتار کنند نتایج بهتری جهت کنترل و خفیف شدن میزان اضطراب حاصل خواهد شد.
با تمام این اوصاف، در برخی از کودکان اضطراب جدایی حتی با بهترین تلاشهای والدین نیز از بین نمی‌رود و این کودکان همچنان اضطراب خود را در سالهای ابتدایی مدرسه و گاهی در سالهای بعدی آن نیز نشان می‌دهند و یا بعضا دچار بهبود و عود مکرر شده و اضطراب جدایی بیشتری را تجربه می‌کنند. اگر این اضطراب جدایی به گونه‌ای باشد که فعالیتهای عادی مدرسه و روابط دوستانه کودک را تحت تاثیر قرار داده و برای مدتی ادامه یابد، نشانه‌ی اختلال اضطراب جدایی است.

اختلال اضطراب جدایی در کودکان :

اختلال اضطراب جدایی جزء مراحل عادی رشد کودک نیست و یک معضل و مشکل عاطفی جدیست که با پریشانی شدید کودک هنگامیکه از مراقب اصلی خود جدا می‌شود، مشخص می‌شود. اضطراب جدایی و اختلال اضطراب جدایی علائمی بسیار نزدیک بهم دارند و به همین علت اکثر اوقات والدین متوجه وجود اختلال نمی‌شوند.
عمده‌ترین تفاوت‌های اضطراب جدایی و اختلال اضطراب جدایی در شدت نگرانی کودک است و توجه به این موضوع که آیا این میزان از نگرانی، او را از فعالیت های عادی باز می‌دارد یا خیر.
کودکانی که دچار این اختلال هستند حتی با فکر کردن به این موضوع که ممکن است از سرپرست و والدین خود دور شوند دچار اضطراب می شوند و بر اساس این تفکر از بازی با هم سن و سالان خود و یا رفتن به مدرسه به اشکال مختلف امتناع می‌کنند تا نزدیک والدین خود باقی بمانند.

علائم اختلال اضطراب جدایی در کودکان :

• کودک نگرانی بیش از اندازه و غیر معقول در مورد آسیب دیدن، از دست دادن و بیمار شدن افراد نزدیک و والدین خود دارد و مدام تصور می کند هنگام دور بودن از والدین اتفاق فاجعه باری رخ خواهد داد.

• نگرانی بیش از اندازه هنگام دور شدن از والدین، با این تفکر که این دوری همیشگی است؛ برای مثال، ترس از این که دزدیده شدن، بیماری، مرگ و غیره او را برای همیشه از فرد مورد دلبستگی دور نگه‌دارد.

• امتناع از رفتن به مدرسه، طوریکه کودک ترسی غیر منطقی نسبت به مدرسه رفتن دارد و تقریبا هر کاری را برای ماندن در خانه انجام می‌دهد.

• عدم تمایل به خوابیدن: اختلال اضطراب جدایی می‌تواند باعث این موضوع شود که کودک از تنها خوابیدن ترسیده و یا مدام نگران کابوس‌های شبانه ای باشد که مربوط به جدا شدن وی از مراقب است.

• شکایت کودک از دردهای جسمانی: اغلب کودک هنگامی که متوجه می شود والدین قصد دور شدن دارند، اظهار می دارد که دچار دل درد، سردرد، تهوع و ... است.

• چسبیدن به والدین: کودک ممکن است والدین خود را مانند سایه تعقیب کند و یا به دست و پای آنها بچسبد.

حداقل سه مورد از موارد فوق  باید حداقل به مدت چهار هفته در کودک دیده شود و باعث اختلال چشمگیری در فعالیتها و کارکردهای روزانه کودک را به دنبال داشته باشد.

دلایل عمده اختلال اضطراب جدایی در کودکان :

عمده ترین دلیل این اختلال ، بوجود آمدن احساس ناامنی در کودک است چرا که حس می‌کند تعادل دنیای امن او دچار بهم ریختگی و امنیت وی سلب شده است. موارد زیر می‌توانند از جمله علل این اختلال باشند:

• بوجود آمدن تغییرات در محیط زندگی مانند نقل مکان به خانه جدید، تغییر مدرسه، تغییر مراقب و یا پرستار.

• استرس و فشار ناشی از مواردی مانند تعویض مدام مدرسه، طلاق والدین، مرگ والد و یا سرپرست، از دست دادن دوست نزدیک و یا حیوان خانگی.

• داشتن والدینی که خود به اضطراب شدید دچارند، چرا که کودک می‌تواند این اضطراب را از والد خود بیاموزد.

• دلبستگی نا ایمن : دلبستگی ارتباطی عاطفی است که بین نوزاد و سرپرست اصلی او شکل میگیرد. اصولا واژه دلبستگی برای توصیف تمایل کودک به نزدیک افراد خاص ماندن و احساس امنیت بیشتر در حضور این افراد به کار می‌رود. در حالیکه یک دلبستگی ایمن و مطمئن می‌تواند تضمین کننده احساس امنیت برای رشد بهینه کودک باشد، یک دلبستگی نا ایمن می‌تواند کودک را به اختلال اضطراب جدایی مبتلا کند.

چگونه می‌توان به کودکی که دچار اختلال اضطراب جدایی است کمک کرد؟

مسلما هیچکدام از ما علاقه‌ای نداریم فرزندمان را در حالت اضطراب و پریشانی ببینیم؛ بنابراین گاهی والدین از روی ناآگاهی سعی می‌کنند کودک را از مواردی که باعث پریشانی و نگرانی او می‌شود دور نگه دارند، این امر در کوتاه مدت می‌تواند موثر واقع شود، اما در طولانی مدت باعث تقویت میزان اضطراب خواهد شد. این در حالیست که راههای موثرتری هم برای کاهش میزان اضطراب کودک وجود دارد، مانند فراهم کردن محیط آرام و امن در خانه طوریکه کودک احساس راحتی کند، گاهی تنها همدلی والد باعث فروکش کردن میزان اضطراب کودک خواهد شد.

• سعی کنید اطلاعات خود را در زمینه اختلال اضطراب جدایی بالا ببرید، هرچقدر در این زمینه آموزش بیشتری ببینید بهتر می‌توانید به کودک خود کمک نمایید.

• اکیدا توصیه می‌شود که در 2-1 سال اول زندگی، کودک توسط یک فرد ثابت و طبیعتا مادر یا جانشین مادر مورد مراقبت قرار گیرد. این ثبات به کودک کمک  می‌کند که به دنیا اعتماد پیدا کند.

• به کودک اجازه دهید در مورد مسئله و مشکل خود صحبت کند، چرا که فکر کردن در مورد مشکل به تنهایی باعث برطرف شدن مشکل نخواهد شد، او باید بتواند احساسات خود را بیان کند.

• به فرزند خود گوش دهید و به او احترام بگذارید، هنگامی که کودک احساس می‌کند کاملا شنیده می شود از حالت منزوی بودن راحت تر خارج می‌شود.

• سعی کنید سریعتر موقعیتی که باعث ایجاد اضطراب در کودک می‌شود را شناسایی کنید، مانند رفتن به مدرسه و یا بازی با دیگر کودکان. اگر کودک از یکی از والدین راحت تر جدا می‌شود شرایط را طوری فراهم کنید که با او به مدرسه و یا پارک جهت بازی برود.

• هنگامیکه قصد دارید از فرزند خود جدا شوید، سعی کنید آرامش خود را حفظ نمایید، وقتی کودک مشاهده کند که شما آرام و خونسرد هستید احتمال اینکه او نیز آرام شود بیشتر خواهد بود.

• کودک را تشویق کنید در فعالیتهای سالم اجتماعی و جسمی شرکت کند و از مشارکت او حمایت نمایید، شرکت در اینگونه فعالیت ها راهکار مناسبی برای کاهش اضطراب و ایجاد روابط دوستی با دیگر افراد خواهد بود.

• سعی کنید از تلاش های کودک قدردانی نمایید، کوچکترین دستاوردها و موفقیت‌ها و حتی انجام کارهای شخصی مانند رفتن به رختخواب و دادن گزارشی از مدرسه را مورد تشکر و قدردانی قرار دهید.

• سعی کنید برای زندگی خود الگویی مشخص، منظم و روزانه داشته باشید، این کار باعث می‌شود کودک احساس امنیت کند، اگر قرار است برنامه روزمره زندگی شما تغییر کند، بهتر است کودک را از قبل در جریان امور قرار دهید.

• تمرین جدایی: ابتدا کودک را برای مدت زمان کوتاه همراه با یک مراقب تنها بگذارید و پس از مدتی زمان آن را بیشتر نمایید. سعی کنید تمرین جدایی بعد از غذا خوردن و یا چرت زدن کودک باشد، چرا که گرسنگی و خستگی کودک را بیشتر مستعد اضطراب جدایی خواهد کرد.

• برای خداحافظی کردن از کودک خود روشی سریع را انتخاب نمایید، مانند دست تکان دادن و یا یک بوسه ، بهتر است خداحافظی به دور از تشریفات و طولانی شدن باشد، دقت کنید بیشتر اوقات مطرح کردن سریع این موضوع که " من میروم و زود بر می گردم " کفایت می‌کند.

• محیط زندگی خود را گرم و صمیمی نمایید، با دوستان خود رفت و آمد داشته باشید، این موضوع به مرور باعث می‌شود فرزند شما نسبت به معاشرت با افراد غریبه و تنها ماندن با آنها اضطراب کمتری را تجربه کند.

• تا جایی که ممکن است یک مراقب ثابت برای فرزند خود انتخاب کنید. اگر پرستار استخدام می کنید در صورت مطمئن بودن از صلاحیت وی او را طولانی مدت نزد خود نگه دارید تا باعث ایجاد بی ثباتی در زندگی کودک نشود.

• از مشاهده کردن و دنبال کردن برنامه‌های اضطراب آور تلویزیونی خودداری کنید، زیرا باعث تشدید میزان اضطراب کودک خواهد شد.

• تسلیم گریه و رفتارهای پرخاشگرانه کودک خود نشوید، فقط با او به گونه‌ای رفتار کنید که مطمئن شود شما به قول خود عمل می‌کنید و این جدایی آسیبی به وی نخواهد زد.

• محدودیت‌هایی را که در زندگی دارید، همچنین قوانینی که در خانواده وجود دارد را برای کودک خود توضیح دهید.

• سعی کنید در مواردی که جایز هست از او نظرخواهی کنید، این کار احساس امنیت و راحتی بیشتری را برای فرزند شما فراهم می‌کند. بعنوان مثال می‌توانید از او بخواهید اسباب بازی که تمایل دارد به مهد ببرد را خود انتخاب کند.

کاهش اضطراب جدایی در مدرسه :

برای کودکی که به اختلال اضطراب جدایی مبتلاست امتناع از رفتن به مدرسه امری عادیست، اما می‌توان با پرداختن و توجه کردن به علل اصلی این موضوع اضطراب را تا حد زیادی کاهش داد.

• به کودک اجازه دهید مدت زمان کمتری را در مدرسه بماند، این موضوع باعث می شود احساس کند می‌تواند سریع به خانه بازگردد و از میزان اضطراب او کاسته خواهد شد.

• با هماهنگی مراقبین مدرسه شرایطی را فراهم کنید تا کودک اجازه تماس گرفتن با خانواده را داشته باشد این امر موجب می‌شود از میزان تشویش او کاسته شود.

• در طول تعامل با هم سن و سالان خود به او کمک کنید تا بتواند ارتباط بهتری را با آنان برقرار کند.

صبر، دانش و اطلاعات والدین می‌تواند اقدام اصلی در راه کمک کردن به کودکی باشد که دچار اختلال اضطراب جدایی است. در برخی از کودکان علاوه بر این، نیاز به مداخلۀ یک متخصص نیز کاملا احساس می‌شود، مشاهدۀ علائم زیر هشداری برای ضرورت دخالت یک متخصص است:

• چسبیدن مداوم و زیاده از حد به والد و رفتار همراه با تنش زیاد و نامتناسب با سن.

• دوری گزینی شدید از دوستان، خانواده و هم سالان، دلهره و ترس شدید.

• شکایت مداوم از بیماری جسمانی، امتناع کردن از رفتن به مدرسه و ترس بیش از حد برای ترک منزل، با وجود تلاش‌های مکرر والدین برای کاهش این علائم.

راه‌های درمان اختلال اضطراب جدایی :

راه‌های گوناگونی برای کاهش و برطرف کردن اختلال اضطراب جدایی در کودکان وجود دارد، یک متخصص می‌تواند علائم جسمانی و افکار اضطراب آور را در کودک تشخیص داده و به او کمک کند تا راهکار لازم و راه حل‌های مفید و موثر را بیاموزد.

• گفتگو درمانی : گفتگو درمانی می‌تواند شرایطی امن را برای بیان احساسات کودک فراهم کند، گوش دادن همدلانه می‌تواند باعث شود فرزند شما به سمت درک روشن‌تری از مشکل خود حرکت کند.

• بازی درمانی : استفاده از مدل بازی درمانی روشی متداول و موثر است تا کودک بتواند در مورد افکار خود صحبت نماید.

• دارو درمانی : از داروها برای درمان موارد شدید اختلال اضطراب جدایی استفاده می‌شود، بدیهی است دارو درمانی همراه با سایر روش‌های درمانی بسیار موثرتر واقع خواهد شد.

اختلال اضطراب جدایی در بزرگسالان :

همانطور که در مطالب بالا ذکر شد، اختلال اضطراب جدایی زمانی رخ می‌دهد که جدا شدن شخص از افراد خاص یا مظاهر دلبستگی، باعث ایجاد تشویش و اضطراب افراطی و کاستی شدید در عملکرد روزانۀ وی شود. بسیاری از افراد اختلال اضطراب جدایی را با کودکان مرتبط می‌دانند، در حالیکه بزرگسالان نیز می‌توانند این اختلال را تجربه کنند.
علائم این اختلال در بزرگسالان با موارد زیر شناخته می شود :

• ناراحتی و تشویش زیاد هنگام جدایی از خانواده و سایر مواردی که فرد به آنها دلبستگی دارد.

• نگرانی شدید و دائمی در مورد از دست دادن یا آسیب دیدن احتمالی ( بیماری، مرگ، جراحت و سایر بلایا ) در رابطه با اشخاص وکلیه مواردی که شخص به آنها دلبستگی دارد، مانند حیوانات خانگی.

• نگرانی شدید از اتفاقی ناگوار که شخص را از مظاهر دلبستگی او جدا کند، مانند دزدیده شدن، گم شدن، تصادف کردن و ....

• خودداری و یا عدم تمایل مداوم به بیرون رفتن، دور شدن از محیط خانه، رفتن به محل کار و سایر مکانهایی که شخص احساس جدایی می‌کند.

• ترس شدید از تنها ماندن در خانه.

• خودداری و یا اکراه داشتن از خوابیدن در مکانی به غیر از خانه و یا تنها خوابیدن.

• شکایت مداوم از دردهای جسمانی مانند تپش قلب، سرگیجه، سردرد، دل درد، استفراغ و تهوع هنگامی که احتمال جدایی از افراد وابسته به آنها وجود دارد.

• این علائم باید به مدت شش ماه و یا بیشتر در بزرگسالان طول بکشد و نقص چشمگیری را در عملکرد اجتماعی، شغلی، تحصیلی و دیگر زمینه های مهم زندگی شخص ایجاد کند.

عوامل بروز اختلال اضطراب جدایی در بزرگسالان :

عوامل محیطی مانند ترک کردن منزل والدین، پدر و مادر شدن، ایجاد رابطه عاشقانه، حمایت‌های افراطی والدین، سختی‌های دوران کودکی، مرگ یکی از اعضاء خانواده، وقایع آسیب‌زای دوران کودکی مانند سوء استفاده جنسی، می‌تواند در ایجاد اختلال اضطراب جدایی نقش موثری داشته باشد.
عوامل ژنتیکی و توارث نیز در بروز این اختلال موثر است.

راه‌های درمان اختلال اضطراب جدایی در بزرگسالان:

• درمان شناختی رفتاری، در وهله اول به شخص کمک می‌کند تا رفتارها و افکار خود را که باعث تشدید میزان اضطراب می‌شوند، شناسایی کند.

• گروه درمانی و خانواده درمانی و پیوستن به گروه‌هایی که با روش‌های مفیدی کاهش میزان اضطراب را به فرد آموزش می‌دهند.

• دارو درمانی : تجویز دارو زمانی که علائم اختلال بسیار حاد باشد طبق نظر متخصص صورت می‌گیرد. این روش راه حلی برای درمان کامل این اختلال نیست و در طولانی مدت می‌تواند باعث وابستگی و اعتیاد فرد به داروی مورد نظر شود، بنابراین بهترین روش استفاده ترکیبی از روشهای درمانی است تا شخص بتواند میزان اضطراب خود را تا حد زیادی کنترل کند.

منابع :

• راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی DSM-5

• سایت Helpguide.org

• سایت Medicalnewstoday.com