اختلالات کنترل تکانه | از علائم تا درمان

سایر اختلالات کنترل تکانه :

این دسته از اختلالات، واجد ملاک‌های ذکر شده در دیگر اختلالات ایذایی و سلوک نیستند، در واقع می‌توان گفت که این اختلالات در مرز بین اختلالات تکانشی و وسواسی قرار می‌گیرند. این بیماران احساس می‌کنند مجبور هستند رفتار خود را بروز دهند (وسواس عملی) و نمی‌توانند در برابر سائق یا تکانه‌ی انجام عمل مقاومت کنند. نکتۀ شایان توجه این است که شخص مبتلا، خود علاقه‌ای ندارد تا به اجبار عملی را انجام دهد، هر چند که برای انجام آن عمل احساس اجبار دارد. ماهیت هر دو نوع رفتار یعنی رفتار تکانشی و رفتار وسواسی، تکرار است و به همین دلیل از این دسته از اختلالات اکثر اوقات به اعتیاد نام برده می‌شود.

وسواس اینترنت (Internet compulsion)، وسواس تلفن همراه (nomophobia)، خودزنی مکرر (repetitive self-mutilation) و رفتار جنسی وسواسی (compulsive sexual behavior) از مواردی است که جزء این دسته از اختلالات قرار می‌‎گیرد. در ادامه به توضیح علائم و نشانه‌ها و این اختلالات خواهیم پرداخت.

وسواس اینترنت:

گاهی از آن به نام اعتیاد به اینترنت یاد می‌شود. فرد مبتلا به این اختلال تمام ساعت‌های بیداری خود را در اینترنت می‌گذراند و قادر نیست بر تمایل شدید خود برای استفاده از اینترنت مقاومت کند. حداقل سه زیر گروه می‌توان برای این اختلال در نظر گرفت:

• اعتیاد به بازی‌های اینترنتی

• اعتیاد به روابط جنسی آنلاین

• اعتیاد به قمار آنلاین

می‌توان با دقت به مواردی که در ذیل ذکر می‌شود، تا حدی مشخصات اختلال وسواس اینترنت را  شناخت:

• آیا شخص بیش‌تر از زمانی که برای خود مشخص کرده از اینترنت استفاده می‌کند؟

• آیا شخص توسط اطرافیان و نزدیکان از اینکه وقت زیادی را در اینترنت می‌گذراند مورد سرزنش قرار می‌گیرد؟

• آیا شخص در جواب می‌گوید "فقط چند دقیقه دیگر" در اینترنت خواهد ماند؟

• آیا فرد بارها و بارها سعی کرده مدت زمان آنلاین بودن خود را کاهش دهد اما موفق نشده؟

• آیا فرد سعی می‌کند با دروغ یا پنهان کاری مدت زمان آنلاین بودن خود را مخفی نماید؟

اگر پاسخ هر کدام از سوالات بالا مثبت باشد می‌توان احتمال وجود اعتیاد به اینترنت را مطرح کرد. دارا بودن حداقل 5 مورد از علائم و نشانه‌های زیر دلیل بر وجود اعتیاد به اینترنت خواهد بود:

• اشتغال ذهنی مداوم با اینترنت

• افزایش مدت زمان آنلاین بودن

• ناتوان بودن فرد برای کاهش و یا عدم استفاده از اینترنت، همراه با بی‌قراری

• نشانه‌های افسردگی و داشتن نوسان خلق

• آنلاین بودن به مدتی بسیار بیشتر از آن چه که فرد از ابتدا قصدش را داشته

• به خطر افتادن موقعیت شغلی، خانوادگی و دیگر روابط

• دروغ گویی برای پنهان کردن میزان استفاده از اینترنت

از علائم شایع ترک اینترنت می‌توان به عصبانیت، تنش، افسردگی، بی‌حالی و بی‌حوصلگی و تحریک پذیری اشاره کرد، که در صورت عدم استفاده از اینترنت بروز می‌کنند. اعتیاد به اینترنت همچنین می‌تواند با سایر اعتیادهای رفتاری مانند اعتیاد به کار، اعتیاد به تلویزیون و اعتیاد به تلفن‌های هوشمند هم‌پوشانی داشته باشد، علاوه بر آن می‌تواند تأثیرات مخربی بر افراد، خانواده‌ها و به ویژه کودکان و نوجوانان در حال رشد داشته باشد. در صورت مشاهده علائم ذکر شده می‌توان به مشاور و متخصص مربوطه مراجعه کرد، کمک گرفتن از متخصص در این زمینه شاید کمی چالش برانگیز باشد، اما قطعا باعث ایجاد تغییرات بزرگی در زندگی خواهد شد.

اعتیاد به اینترنت در کودکان:

اعتیاد به اینترنت به ویژه برای کودکان و نوجوانان نگران کننده است. کودکان از دانش و آگاهی کافی برای مدیریت صحیح استفاده از اینترنت برخوردار نیستند و هیچ تصوری از آسیب‌های احتمالی که اینترنت می‌تواند موجب شود، ندارند. کودکان به طور فزاینده‌ای به دوره‌های طولانی اتصال به اینترنت عادت می‌کنند و این موضوع باعث قطع ارتباط آن‌ها با دنیای واقعی و عدم کسب تجربیات ضروری می‌شود. کودکانی که کامپیوتر شخصی دارند و از دسترسی آنلاین نیز برخوردار هستند، بیشتر در معرض جرایم اینترنتی قرار می‌گیرند؛ هم به عنوان قربانی و هم به عنوان مجرم. علاوه بر این، کودکانی که به صورت آنلاین بازی می‌کنند، برای حمایت از گروهی که با آن‌ها مشغول بازی هستند و یا حفظ و ارتقاء مهارت‌های خودشان، اغلب تحت فشار همسالان و هم گروهی‌های خود برای بازی در مدت زمان طولانی قرار دارند. این امر می‌تواند کودکان را در معرض ابتلا به اعتیاد به بازی‌های اینترنتی قرار دهد. همچنین ادامه دار شدن این موضوع می‌تواند باعث عدم توسعه مهارت‌های اجتماعی کودک شده و وی را به سمت انزوا طلبی مفرط سوق دهد. به کودکان و نوجوانان توصیه می‌شود در طول شبانه روز بیش از 2 ساعت از اینترنت استفاده نکنند.

وسواس تلفن همراه:

در حالی که یک تلفن هوشمند، می‌تواند ابزاری بسیار پربار و کاربردی باشد، استفاده طولانی مدت و بیمارگون از این دستگاه می‌تواند در کار، مدرسه و روابط فرد اختلال ایجاد کند. زمانی که بیشتر از تعامل با افراد واقعی وقت خود را در شبکه‌‌های اجتماعی یا بازی می‌گذرانید و یا نمی‌توانید خود را از بررسی مکرر پیغام‌ها، ایمیل‌ها و... منصرف کنید، با وجود این که می‌دانید ممکن است عواقب منفی در زندگی شما داشته باشد، شاید زمان آن فرا رسیده باشد خود را برای ارزیابی مجدد استفاده از این تکنولوژی آماده کنید. اعتیاد به تلفن هوشمند، که بعضاً به آن "نوموفوبیا" (nomophobia، ترس از بی موبایل بودن) می‌گویند، اغلب به مشکل استفاده بیش از حد از اینترنت یا اعتیاد به اینترنت نیز دامن می‌زند. به هر حال، به ندرت خود تلفن همراه یا کامپیوتر باعث ایجاد اجبار و تمایل شدید برای استفاده از آن‌ها می‌شود، بلکه بیشتر بازی‌ها، برنامه‌ها و دنیای آنلاین است که افراد را به آن متصل نگه می‌دارد. همچنین استفاده وسواس‌گونه از تلفن همراه برای گرفتن تماس با دوستان و آشنایان با ارائه دلایل ساختگی که به نظر خود فرد موجه می‌نماید، نیز نشانه‌ای از اعتیاد به این تکنولوژی است.

خودزنی مکرر:

در این اختلال شخص اقدام به بریدن و یا آسیب زدن به قسمت‌هایی از بدن خود می‌کند. این افراد اغلب به دیگر اختلالات روانشناسی نیز مبتلا هستند، بعنوان مثال رفتارهای شبیه به خودکشی در افرادی که "اختلال شخصیت مرزی" دارند مشاهده می‌شود. این افراد برخلاف کسانی که واقعا قصد از بین بردن خود را دارند، تمایلی به مردن ندارند و قصدشان تنها آسیب رساندن به خود است، با نیت جلب توجه اطرافیان و یا خلاص شدن از حالت‌های خسته کننده و ملال‌آور. همچنین احتمال می‌رود که بریدن و زخمی کردن پوست و دردِ ناشی از آن باعث بالا رفتن سطح دوپامین خون شود، که منجر به کاهش علائم افسردگی در افرادی که این عمل را انجام می‌دهند، می‌شود.

علائم و نشانه‌های خود زنی مکرر ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• وجود نشانه‌های زخم (اسکار) روی بدن که اغلب با الگوی خاصی دیده می‌شود

• بریدگی، خراش، کبودی، جای گزش یا زخم‌های دیگر

• مالش بیش از حد یک ناحیه برای ایجاد قرمزی و خراشیدگی

• نگه داشتن اشیا تیز در دسترس

• پوشیدن لباس با آستین بلند یا شلوار بلند، حتی در هوای گرم

• گزارش مکرر از آسیب دیدگی به علت تصادفات

• مشکلات در روابط بین فردی

• بی‌ثباتی رفتاری و عاطفی، تکانشگری و غیرقابل پیش بینی بودن

• اظهار درماندگی، ناامیدی یا بی‌ارزشی کردن

صدمه زدن به خود معمولا در خلوت انجام می‌شود، بیشتر اوقات بازوها و پاها و جلوی تنه اهداف خودزنی قرار می‌گیرند، اما ممکن است هر ناحیه‌ای از بدن برای این منظور استفاده شود.

بررسی علل و عوامل خودزنی:

هیچ دلیل مشخصی برای این اختلال یافت نشده اما می‌توان به عوامل موثر در ایجاد آن به شرح ذیل اشاره نمود:

• نداشتن مهارت‌های مقابله با مشکلات: فرد خود را در کنار آمدن با مسائل ناتوان می‌یابد.

• مشکل در مدیریت احساسات: فرد در تنظیم، بیان یا درک احساسات مشکل دارد. به عنوان مثال، ممکن است احساس بی‌ارزشی، تنهایی، وحشت، عصبانیت، گناه، طرد شدن و نفرت از خود را داشته باشد.

• بیشتر افرادی که خودزنی می‌کنند نوجوانان و جوانان هستند؛ گرچه در افراد دیگر گروه‌های سنی نیز ممکن است اقدام به خودزنی مشاهده شود. صدمه به خود غالباً در نوجوانی آغاز می‌شود، زمانی که احساسات ناپایدارتر هستند و نوجوانان با افزایش فشار همسالان، تنهایی و درگیری با والدین یا سایر مراقبان و مسئولان روبرو می‌شوند.

برخی از عوامل ممکن است خطر آسیب به خود را افزایش دهد:

• داشتن دوستانی که اقدام به خودزنی می‌کنند.

• شرایط زندگی و محیطی: برخی از افرادی که به خود آسیب می‌زنند مورد غفلت خانواده و مراقبان، همچنین مورد آزار جنسی، جسمی یا عاطفی قرار گرفته‌اند و یا حوادث آسیب‌زای دیگری را تجربه کردند. آن‌ها ممکن است حتی پس از گذراندن دوران طفولیت همچنان در یک محیط ناپایدار خانوادگی زندگی کنند. معمولا افرادی که خودزنی می‌کنند از نظر اجتماعی منزوی هستند.

صدمه به خود معمولاً با اختلالات روانی خاصی مانند اختلال شخصیت مرزی، افسردگی، اختلالات اضطرابی، اختلال استرس پس از سانحه و اختلالات خوردن همراه است. همچنین افرادی که گرفتار اختلال مصرف الکل و مواد مخدر هستند، تحت تاثیر این مواد اقدام به خودزنی می‌کنند.

درمان خودزنی:

هیچ راه قطعی برای جلوگیری از رفتار خودزنی وجود ندارد. اما با توجه و انجام برخی راهکارها می‌توان به اشخاص مبتلا و اطرافیان آن‌ها کمک شایانی کرد.

• به فردی که در معرض خطر است می‌توان مهارت‌های انعطاف پذیری و مقابله سالم را آموخت، به گونه‌ای که بتواند در هنگام پریشانی از آن‌ها استفاده کند.

• وی را در گسترش ارتباطات اجتماعی تشویق کرد. بسیاری از افرادی که خودزنی می‌کنند، احساس تنهایی و قطع ارتباط می‌کنند.

• به آن‌ها کمک کرد تا آگاهی خود را بالا ببرند و درباره علائم هشداردهنده آسیب به خود و اینکه در صورت تمایل به انجام این عمل چه اقدامی باید انجام دهند به آن‌ها آموزش داد.

• کودکان و نوجوانان را تشویق کرد تا از پنهان کاری پرهیز کنند و اگر نگرانی‌ای در مورد دوست یا عزیز خود دارند، در صدد کمک گرفتن باشند.

• آموزش تفکر نقادانه به نوجوانان می ‌تواند میزان آسیب رساندن به آنان را کاهش دهد.

رفتار جنسی وسواسی:

در این اختلال فرد همواره در فکر ارضاء جنسی است و اغلب این عمل را از طریق راه های انحرافی انجام می‌دهد. چنان چه نتواند خود را به این صورت ارضاء کند، رفتارش مختل می‌شود.

برخی از نشانه‌های اعتیاد جنسی شامل:

• رفتار جنسی خارج از کنترل

• پیامدهای قانونی، پزشکی و بین فردی نامطلوب در پی رفتار جنسی

• داشتن تخیلات جنسی مداوم

• دنبال کردن رفتارهای جنسی پرخطر

• تلاش فراوان برای متوقف کردن رفتار جنسی

• داشتن تغییرات خلقی شدید مانند افسردگی یا شیدایی

• هدر دادن زمان بیش از اندازه برای برقراری رابطه جنسی

• اختلال در فعالیت‌های اجتماعی و شغلی به واسطه تداخل با رفتار جنسی

درمان وسواس جنسی:

دو روش روان درمانی و دارو درمانی برای درمان این اختلال پیشنهاد شده است. درمان شناختی-رفتاری به فرد کمک می‌کند تا مواردی را که باعث ایجاد رفتارهای جنسی بیمارگون می‌شود، شناسایی کند. همچنین درمان حمایتی می‌تواند به شخص کمک کند تا صدمات گذشته خود را که به واسطه این رفتار ایجاد شده، ترمیم کند. دارو درمانی نیز اگر با تجویز متخصص مربوطه صورت گیرد، می‌تواند مفید واقع شود.

منابع:

• خلاصه روانپزشکی کاپلان و سادوک جلد دوم ترجمه دکتر فرزین رضاعی

• سایت: Helpguide.org

• سایت: Mayoclinic.org

کتاب سیزده اثر علی میرصادقی

پرفروش‌ترین رمان کشور (کتابراه)
ستایش شده توسط دو تن از نویسندگان بزرگ جهان
ترجمه شده به دو زبان عربی و انگلیسی

کسب اطلاعات بیشتر

مطالبی که ممکن است به آن علاقه داشته باشید

جنون آتش افروزی

اختلال جنون دزدی

اختلال شخصیت پارانوئید چیست؟

محصولات پیشنهادی

سریال سی روز تا پیروزی | ایجاد انگیزه دائمی در ۸۰۰ دقیقه

کارگاه حضوری عزت نفس با متد روانشناسی اکت

خودشکوفایی در ۸۰ ساعت | جامع ترین دوره غیر حضوری کشور به همراه ۸ جلسه روانشناسی