حافظه چیست؟ آشنایی با انواع حافظه و ترفندهایی برای تقویت آن

فهرست مقاله

•  چند نوع حافظه داریم؟
•  انواع حافظه چگونه شکل می‌گیرند؟
• نقش محیط و مدرسه در تقویت حافظه
•  تکنیک‌های یادگیری فعال برای تقویت حافظه
• راهکارهایی برای تقویت انواع حافظه
• چگونه اطلاعات به حافظه کوتاه مدت و بلند مدت انتقال می یابد؟
• حافظه کوتاه مدت و مرور دروس
• کد گذاری حافظه کوتاه مدت
• حافظه چند سطح دارد؟
• راه های تقويت حافظه

تعریف حافظه: حافظه توانایی مغز برای ذخیره، نگهداری و بازیابی اطلاعات است. بدون حافظه، یادگیری، تجربه و حتی هویت فردی ممکن نبود. انواع حافظه در روانشناسی به شکل‌های مختلف تقسیم می‌شوند و هر کدام نقش و کاربرد مشخصی دارند.

حافظه نه تنها توانایی به یادآوری مطالب درسی را فراهم می‌کند، بلکه مهارت‌های زندگی، تصمیم‌گیری و حل مسئله را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. تقویت حافظه می‌تواند باعث شود دانش‌آموزان در امتحانات موفق‌تر عمل کنند، اطلاعات را عمیق‌تر یاد بگیرند و توانایی تحلیل مسائل پیچیده را پیدا کنند.

 چند نوع حافظه داریم؟

دانشمندان حافظه را به سه دسته اصلی تقسیم کرده‌اند:

1. حافظه حسی: اطلاعات دریافتی از حواس پنج‌گانه که تنها چند ثانیه در ذهن باقی می‌مانند. این نوع حافظه به ما کمک می‌کند تمرکز اولیه روی اطلاعات مهم داشته باشیم و محرک‌های غیرضروری حذف شوند.
2. حافظه کوتاه‌مدت: ظرفیت محدود دارد و اطلاعات را برای چند دقیقه تا چند ساعت نگه می‌دارد. این حافظه نقش مهمی در یادگیری روزمره و فعالیت‌های تحصیلی دارد.
3. حافظه بلندمدت: اطلاعات ماندگار مانند خاطرات، دانش عمومی، مهارت‌ها و تجربه‌های زندگی در این حافظه ذخیره می‌شوند.

بنابراین پاسخ به سؤال «چند نوع حافظه داریم؟» این است: سه نوع اصلی که هرکدام پایه‌ای برای یادگیری و تقویت حافظه کوتاه مدت و بلند مدت هستند.

 انواع حافظه چگونه شکل می‌گیرند؟

فرایند شکل‌گیری حافظه سه مرحله اصلی دارد:

• رمزگذاری: اطلاعات دریافت شده توسط مغز به شکل قابل ذخیره تبدیل می‌شوند.
• ذخیره‌سازی: داده‌ها در حافظه کوتاه مدت و بلند مدت ذخیره می‌شوند و هر کدام ظرفیت و ویژگی‌های خاص خود را دارند.
• بازیابی: هنگام نیاز، اطلاعات فراخوانی می‌شوند.

در روانشناسی، حافظه بلندمدت به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:

• حافظه رویدادی (اپیزودیک): خاطرات شخصی و تجربه‌های زندگی، مانند اولین روز مدرسه یا تعطیلات تابستان.
• حافظه معنایی: دانش عمومی، مفاهیم و اطلاعاتی که همه افراد می‌توانند از آن بهره ببرند، مانند دانستن معنی واژه‌ها یا نام کشورها.

برای یادگیری بهتر، مطالعه‌ی مقاله‌ی 20 راهکار افزایش تمرکز هنگام درس خواندن مفید است، زیرا تمرکز بالا باعث می‌شود انواع حافظه در روانشناسی بهتر عمل کنند و اطلاعات با کیفیت بیشتری ذخیره شوند.

نقش محیط و مدرسه در تقویت حافظه

تحقیقات روانشناسی نشان می‌دهد که محیط و کیفیت مدرسه نقش مهمی در تقویت حافظه کوتاه مدت و بلند مدت دارند. عوامل محیطی مانند نور کافی، تهویه مناسب، دمای متعادل، سر و صدای کنترل‌شده و مبلمان استاندارد، باعث افزایش تمرکز و قدرت ذخیره‌سازی اطلاعات می‌شوند.

همچنین مدارس استاندارد از نظر برنامه‌های آموزشی و فعالیت‌های جانبی، تأثیر مستقیمی روی تقویت حافظه دانش‌آموزان دارند. فعالیت‌هایی مانند پروژه‌های عملی، بحث گروهی و تمرین حل مسئله باعث می‌شوند اطلاعات در حافظه بلندمدت بهتر ثبت شود و احتمال فراموشی کاهش یابد.

انتخاب مدرسه مناسب نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. بهترین مدارس متوسطه دوم دخترانه تهران محیطی فراهم می‌کنند که علاوه بر استانداردهای فیزیکی، روش‌های تدریس علمی و تکنیک‌های یادگیری فعال را به کار می‌گیرند. این مدارس با نور طبیعی، دسترسی به منابع به‌روز و فضای آموزشی آرام، باعث افزایش تمرکز و تقویت انواع حافظه در روانشناسی می‌شوند.

 تکنیک‌های یادگیری فعال برای تقویت حافظه

یادگیری فعال به معنای درگیر کردن دانش‌آموز در فرایند یادگیری به جای تنها شنیدن یا خواندن است. این روش باعث می‌شود اطلاعات به شکل عمیق‌تری در حافظه کوتاه مدت و بلند مدت ثبت شوند و احتمال فراموشی کاهش یابد.

چند تکنیک مهم:

1. خلاصه‌نویسی و یادداشت‌برداری فعال: پردازش فعال اطلاعات و تثبیت در حافظه بلندمدت.
2. آموزش به دیگران: توضیح مطلب باعث بازیابی اطلاعات و سازمان‌دهی ذهنی می‌شود.
3. حل تمرین و فعالیت عملی: تجربه عملی باعث یادگیری عمیق‌تر و ثبت اطلاعات در حافظه بلندمدت می‌شود.
4. تکنیک پرسش و پاسخ فعال: بازیابی اطلاعات از حافظه کوتاه مدت و انتقال آن به بلندمدت.
5. مطالعه گروهی و بحث تعاملی: ایجاد مسیرهای مختلف حافظه و تقویت حافظه اپیزودیک و معنایی.
6. تصویرسازی و نقشه ذهنی: ذخیره اطلاعات به صورت بصری و سازمان‌دهی شده.

راهکارهایی برای تقویت انواع حافظه

چند روش علمی و عملی برای تقویت حافظه وجود دارد:

• تکرار و مرور منظم: مرور اطلاعات باعث انتقال داده‌ها از حافظه کوتاه‌مدت به بلندمدت می‌شود.
• تصویرسازی ذهنی و داستان‌سازی: وصل کردن اطلاعات به تصاویر و داستان‌ها، باعث می‌شود حافظه اطلاعات را بهتر ثبت کند.
• خواب کافی و تغذیه مناسب: کمبود خواب و تغذیه ناسالم مستقیماً روی قدرت یادگیری و حافظه تأثیر می‌گذارد.
• مدیریت ذهن و کاهش استرس: استرس مزمن باعث کاهش کارایی حافظه کوتاه مدت و بلند مدت می‌شود.

دانش‌ آموزان می‌توانند با کمک یک مشاور تحصیلی ، برنامه‌ریزی علمی یادگیری داشته باشند و تکنیک‌های علمی تقویت حافظه کوتاه مدت و بلند مدت را به شکل عملی پیاده کنند.

مقاله‌ی راهکارهایی برای مدیریت ذهن دانش آموزان روش‌های عملی و تمرین‌های ذهنی ارائه می‌دهد که توانایی بازیابی اطلاعات از حافظه بلندمدت را افزایش می‌دهد.

چگونه اطلاعات به حافظه کوتاه مدت و بلند مدت انتقال می یابد؟

هنگامی که محرکی ( مثلا درس زیست شناسی ) در حافظه حسی ثبت میشه، می تونه تحت فرایند انتخاب و دقت ( یعنی مهم بودن و مورد علاقه بودن) قرار بگیره و به مرحله بالاتر حافظه وارد بشه. انتخاب یعنی اینکه ما همه محرک های محیطی رو نمی گیریم.

بلکه دست به انتخاب می زنیم و موضوعی که دوست داریم یا برامون مهمه رو می گیریم. در اینجا منظور از فرآیند دقت اینه که اگه محرکی انتخاب بشه و مورد توجه قرار بگیره، می تونه به مرحله بالاتر بره. فرآیندهای بالاتر حافظه انسان عبارتند از: حافظه کوتاه مدت و حافظه بلند مدت.

طبق تحقیقات راجب حافظه انسان می توان حافظه حسی رو به اتاق انتظار حافظه کوتاه مدت تشبیه کرد. البته در مرحله تشکیل حافظه، امکان فراموشی وجود داره. یعنی گاهی اوقات قبل از اینکه لغات رو حفظ کنیم، با دیدن لغت جدید، لغت قبلی رو به طور کلی فراموش می کنیم. یادتون باشه که حافظه حسی ظرفیت نامحدودی داره؛ اما اطلاعات به مدت کوتاهی در اون باقی می مونند.

حافظه کوتاه مدت و مرور دروس

حافظه کوتاه مدت کلاس درس یا دفتر ذهن کار نامیده میشه. پس میشه اینطور گفت که در کلاس درس، همیشه درسی برای یادگیری هست که روی اون نوشته شده “برای امتحان مهم است” و ما برای خوندن اون وقت صرف می کنیم. در واقع ما اون درس ها رو می خونیم، رد می کنیم و یا برای شب امتحان نگه می داریم. در اصل حافظه کوتاه مدت هم همین کار رو انجام میده. یعنی بعضی از موارد و اطلاعات رو مورد توجه قرار میده، برخی دیگه رو بلافاصله رد می کنه و یا اینکه اطلاعات دریافتی رو برای مدتی نگه می داره.

کار حافظه کوتاه مدت انتخاب و پردازش اطلاعات جاری و ذخیره خاطرات برای مدت زمانی کوتاه است. به طوری که اصوات و تصاویر حداکثر ۳۰ ثانیه در حافظه کوتاه مدت باقی می مونند. پس نتیجه می گیریم وقتی سر کلاس درس هستیم، تنها گوش کردن به درس معلم کافی نیست. بلکه برای اینکه مطالب درسی در دهن ما ثبت شوند، لازمه که تکرار و تمرین داشته باشیم. برای همینه که ما همیشه به دانش آموزان توصیه می کنیم که درس هر روز رو همون روز بخونند. گنجایش حافظه کوتاه مدت خیلی محدوده.

از طرف دیگه برای افزایش تعداد عناصری که بتونند در حافظه کوتاه مدت ما جای بگیرند، روش های زیادی وجود داره. یکی از این روش ها، گروه بندی یا قطعه قطعه کردن اطلاعات هست. مثلا هنگامی که می خواهیم یک شماره تلفن 11 رقمی مثل 02122677917 رو حفظ کنیم، شماره ها رو قطعه قطعه می کنیم. یعنی اون رو به صورت اعداد 2 یا 3 رقمی به خاطر می سپاریم. یعنی به این صورت 917 – 77 – 226 – 021

با بهترین روش مرور دروس ( منحنی یادگیری ابینگهاوس آشنا شوید.

کد گذاری حافظه کوتاه مدت

اطلاعات به صورت دیداری و شنیداری در حافظه کوتاه مدت کد گذاری میشه. روانشناسان این ویژگی رو نظام کد گذاری مضاعف نامیده اند. مثلا در درس زیست شناسی ، شما روش کارکرد مغز رو با “بررسی شکل” مغز راحت تر یاد می گیرید تا اینکه بخواهید کارکرد مغز رو با “مطالعه” اجزای اون به خاطر بسپارید. از طرف دیگه، مغز شما برای پردازش کلماتی که می شنوید یا می خونید (مثل لغات زبان) از کد شنوایی استفاده می کنه.

باید متذکر شد که اطلاعات هدایت شده به سوی حافظه کوتاه مدت یک راه بینایی و یک راه شنوایی در پیش می گیرند. وقتی می خواهید چیزی رو حفظ کنید، بهتره هر دو راه رو به کار بگیرید. به عنوان مثال لغات انگلیسی زمانی بهتر در ذهن شما ثبت می شوند که هم از تصویر و هم از صدا استفاده کنید.

حافظه چند سطح دارد؟

برای اینکه بتونیم از حافظه کوتاه مدت به صورت کامل استفاده کنیم، به جای توجه به ویژگی های سطحی اطلاعات می تونیم معنای عمیق اون ها رو در نظر بگیریم. به عنوان مثال در درس ادبیات کنکور برای حفظ تاریخ ادبیات و موندگاری در ذهن ، به جای اینکه فقط اطلاعات رو به صورت دیداری و سطحی وارد حافظه کنیم، می تونیم با مطالعه اهمیت و داستان اون نویسنده یا شاعر به تحلیل عمیق تری دست بزنیم.

این طوری سری بعد اسامی، تاریخ و آثار مشاهیر و نویسندگان رو بهتر به خاطر میاریم. پس زمانی که به معنای کلمات توجه می کنیم، ذهن ما در سطوح پردازش عمیق تری قرار می گیره و انتقال اطلاعات به حافظه بلند مدت آسون تر می شه.

حافظه معنایی

در اولين نوع حافظه بلند مدت يعنی حافظه معنايی ، رویدادها و روابط اون ها ذخيره می شوند. حافظه معنايی مانند فرهنگ لغات يا دايره المعارف مقدار زيادی اطلاعات منظم و قابل دسترس داره (مثل ماه های سال و جدول های رياضی). اطلاعاتی كه به این قسمت وارد میشه، مي تونه دووم پيدا كنه و توی دهن ما موندگار بشه و هم چنین با اطلاعات جدید مقايسه بشه.

اگه کنکوری هستی حتما این مقاله رو بخون: برنامه ریزی برای کنکور

حافظه رویدادی

دومين نوع حافظه بلند مدت يعنی حافظه رويدادی ، ويژگی زندگی نامه شخصی رو داره. اين نوع حافظه اطلاعات مربوط به لحظه ها و مكان های به وقوع پیوستن رويدادهای زندگی رو شامل میشه. سال ها پيش وقتی خوندن كلمه گربه رو ياد گرفتید، تلاش كردید تا اون رو با حيوانی كه اين كلمه با اون دلالت می‌‌ كنه پيوند بدید.

از اون زمان به بعد، كلمه گربه رو به دفعات غيرقابل محاسبه خونده ايد و اون معانی متعدد رو در حافظه معنايی خودتون ثبت كرده ايد. شما هر وقت اين كلمه رو می خونيد به اون معانی دسترس پيدا می كنيد. اما اگه از شما بپرسند كه در چه تاريخ ها و در چه مكان هايی اين كلمه رو خونده ايد، مجبور خواهيد شد به حافظه رويدادی خودتون مراجعه كنيد و براي بازيابی اطلاعات ، با دشواری ‌مواجه خواهید شد.

 حافظه معنايي يادآوری شناخت های كلی رو در بر می گيره؛ اما حافظه رويدادی خاطره حوادثی است كه شخصا تجربه كرده ايم.

حافظه بلند مدت ، مخزن خاطرات شما

برخلاف حافظه حسی و كوتاه مدت ، حافظه بلند مدت از نظر گنجايش و مدت نامحدوده. ( یعنی هر چقدر دوست داری مطلب و اطلاعات بفرست داخلش) حافظه بلند مدت اطلاعات رو براي مدت نامحدود نگه می داره و هرگز اشباع نمیشه. با اين وجود، برای اینكه بتونیم اطلاعات موجود در اون رو بعدا به خاطر بیاریم، بايد اون ها رو سازماندهی کنیم. همون طور که اگه می خواهيد يادداشت های سر كلاس، نوارها، كتاب ها و ساير وسايلتون رو به سرعت پيدا كنيد، بايد اون ها رو به شيوه مناسبی طبقه بندی و مرتب كنيد.

بیشتر بخوانید: چگونه هنگام درس خواندن تمرکز کنیم

علاوه بر این، اطلاعات در جريان انتقال از حافظه كوتاه مدت به حافظه بلند مدت برچسب می خورند يا كد گذاری می شوند. اطلاعاتی كه به شیوه صحیح كد گذاری و طبقه بندی نشوند، به سختی پيدا خواهند شد. مثل كتابی كه توی یک كتابخونه بزرگ به درستی طبقه بندی نشده و سرجای خودش قرار نگرفته. اگرچه ما می دونيم كه اين كتاب توی كتابخونه است، اما نمی تونيم پيداش كنيم. طبقه بندی صحیح و درست چيدن اطلاعات ، مثل چيدن اشيا به زمان و تلاش احتياج داره که در ادامه به بررسی راه های تقویت حافظه می پردازیم.

راه های تقويت حافظه

خب بالاخره رسیدیم به قسمت جذاب و کاربردی تر این مقاله که می خواهیم روش هایی رو برای افزایش حافظه به شما معرفی کنیم. بعضی ها معتقدند كه برای تقويت حافظه بايد غذاهای مقوی بخورند. حتی برخی پدر و مادرها تصور می كنند كه اگه شكم بچه هاشون رو با انواع غذاهای مقوی مثل گوشت، ماهی، ميگو، گردو و… پر كنند، هوش دانش آموز بهتر میشه و بهتر درس می خونه.

درحالی که اين تصور درست نيست. در واقع كمبود مواد غذايی در هوش ، حافظه ، دقت و ميزان يادگيری دانش آموزان اثر منفی داره. زيرا بچه گرسنه نمی تونه دقت داشته باشد و درسی رو كه می خونه به خاطر بسپاره. اما مواد غذايی زیاد توانايي های ذهنی رو افزايش نمیده. برای تقويت حافظه بايد روش های يادگيری موثر رو آموخت. تقويت حافظه چيزی جز كاربرد راه های يادگيری بهتر نيست. در اينجا به تعدادی از این راهکارها اشاره می كنيم.

1. برای تقویت حافظه مطالب رو مرور کنید

تكرار و مرور ذهنی برای يادآوری موجب میشه اطلاعات رو از حافظه كوتاه مدت به حافظه بلند مدت انتقال بدیم. مثل زمانی که یک لغت رو بلند بلند تکرار می کنید تا معنی اش رو حفظ بشید. ممكنه خيال كنيد كه تكرار يك عمل مكانيكی هست و برای یادگیری خيلی مفيد نيست. اما فراموش نكنيد كه با همين تكرار هست كه حروف و محاسبات عددی ساده رو ياد گرفته ايم.

دانش آموزان ابتدایی املای كلمات رو بارها و بارها می نويسند تا اون ها رو یاد بگیرند. هنر پيشگان سينما و تئاتر و هم چنین ژيمناست ها، به طور خستگی ناپذير برخی حركات رو تكرار می كنند تا از اون حرکات حافظه عملی تشكيل دهند. پس از اینكه شما فرمول ها، اشعار يا ضرب المثل ها رو حفظ كرديد، به اين فكر می افتيد كه چه موقع اون ها رو به كار ببريد. در ورزش فوتبال نيز، پس از اینكه بازيكن مسيرش رو حفظ كرد، به جای فكر كردن به مسیر، می تونه روی حريفانش تمرکز کنه.

2. اطلاعات جدید رو با آموخته های قبلی مرتبط کنید

ارتباط دادن اطلاعات جديد با اطلاعات موجود در ذهن ، در واقع همون تكرار براي يكپارچه كردن اون هاست. ما معمولا با روش يكپارچه كردن، اطلاعات خودمون رو گسترش می دهیم. مثلا كودكان ياد می گيرند كه حرف “پ” به “ب” شباهت داره؛ با اين تفاوت كه به جاي يك نقطه، سه نقطه داره. يا حرف “چ” به “ج” شباهت داره و اون هم به جاي يك نقطه، سه نقطه داره. هم چنين كودكان ياد مي گيرند كه توپ فوتبال به توپ واليبال شباهت داره. اما كمی بزرگتر از اونه.

3. برای داشتن حافظه قوی ، کمی غیرمعمولی باشید

محرك هايی كه از دور و بر خودشون جدا باشند، راحت تر در ذهن شما باقی می مونند. زيرا بيشتر به اون ها توجه می كنيم و اون ها نيز واكنش های هيجانی بيشتری ايجاد می كنند. بنابراين اگه بتونيم با اطلاعات جديد تداعی های غيرمعمولی يا عجیب به وجود بیاریم، به راحتی خواهيم تونست اون ها رو به خاطر بسپاریم و در مواقع لازم احضارشون كنيم. فرض كنيد می خواهيد به مغازه برويد و چند قلم مواد خوراكی بخريد.

برای جلوگيری از فراموشی می تونيد نخود رو به چشم ها، رشته رو به پلك ها، اسفناج رو به ابروها و هويج رو به بينی خودتون تشبيه كنيد و مطمئن باشيد كه لیست خرید رو فراموش نخواهيد كرد. در خاتمه اگه ناراحت نمی شوید، گوجه رو به گونه ها و كلم قمری رو به سرتون تشبيه كنيد!

4. کلمات کلیدی ، کلیدی برای تقویت حافظه

روش كلمات كليدی به اين صورته كه يك كلمه شناخته شده رو با كلماتی كه می خواهيم به ذهن بسپاريم تداعی می كنيم. اين روش مخصوصا در يادگيری زبان انگلیسی کاربرد بیشتری داره.

5. علائم اختصاری بسازید

علائم اختصاری يعنی حروف اول كلمات رو برداریم و با اون ها يك يا چند كلمه بسازیم. مثلا برای یادگیری ترتيب هفت رنگ مرئی (قرمز، نارنجی، زرد، سبز، آبی، نيلی و بنفش) كلمه “قنز سانب” رو به یاد داشته باشید که از حروف اول این رنگ ها تشکیل شده. براي به ياد داشتن سه حرف عله يا حروف مضارعت در درس عربی ، به ترتیب كلمات “وای” و “اتين” رو یادتون باشه.

برای حفظ عبارات طولانی مثل “نيروی انتظامی جمهوری اسلامی ايران”و “نيروی زمينی ارتش جمهوری اسلامی ايران” علائم اختصاری ناجا و نزاجا رو حفظ کنید. و بالاخره به جای عبارت “شماره استاندارد بين المللی كتاب” كلمه شابك رو كه در قسمت شناسنامه هر كتاب وجود داره حفظ كنید.

سخن پایانی:

ممنونم که تا آخر این مقاله همراه ما بودید  در این مقاله شما با انواع حافظه و کاربرد انواع حافظه آشنا شدید و روش های تقویت حافظه را بررسی کردیم امیدوارم این مقاله برای شما مفید بوده باشه شما می توانید سوالات خود را در قسمت نظرات از ما بپرسید مشاورین ما به آن پاسخ می دهند.

 سوالات متداول

1.‌ حافظه حسی چگونه به ما کمک می‌کند؟

فیلتر کردن اطلاعات دریافتی و تمرکز روی محرک‌های مهم، پایه‌ای برای تقویت سایر انواع حافظه.

2. بهترین راه تقویت حافظه کوتاه مدت چیست؟

استفاده از تکنیک‌های خلاصه‌نویسی، تصویرسازی ذهنی و تمرکز کامل هنگام یادگیری.

3. آیا استرس روی حافظه تاثیر دارد؟

بله، استرس مزمن باعث کاهش کارایی حافظه کوتاه مدت و بلند مدت می‌شود و توانایی یادگیری و بازیابی اطلاعات را کاهش می‌دهد.

برای رزرو و ثبت نام جلسات مشاوره تحصیلی بارسا
( مشاوره تحصیلی تلفنی و حضوری ) با شماره ۲۲۶۷۷۹۱۷-۰۲۱ تماس بگیرید
یا عدد ۶۶ را به سامانه ۳۰۰۰۹۰۹۰۳۰ ارسال کنید.