شخصیت یعنی چه؟ برداشت شما از شخصیت چیست؟ آیا تا به حال به تعریف شخصیت دقت کرده‌اید؟ درک مفهوم شخصیت و اختلالاتی که به آن وابسته هستند، باعث جدا شدن شاخۀ روانپزشکی از سایر شاخه‌های علوم پزشکی گردیده است. اگر شما نیز مانند بسیاری از افراد در تعریف و یا درک مفهوم واژۀ شخصیت دچار ابهام هستید، لطفا تا پایان این مقاله با ما همراه باشید. در این مقاله همچنین با تعاریف شخصیت و همینطور اختلال شخصیت پارانوئید آشنا خواهید شد.
تعاریف شخصیت:
شخصیت عبارت است از مجموعه‌ای از صفات و ساز و کارهای روانشناختی در درون یک فرد که سازمان یافته و نسبتا پایدار هستند و تعاملات و سازگاری‌های او را با محیط درون روانی، فیزیکی و اجتماعی‌اش تحت تاثیر قرار می‌دهند.
شخصیت شیوه تفکر، احساس و رفتار است که باعث تفاوت فرد از دیگران می شود.
شخصیت سبک‌های نسبتا پایدار در تفکر، شناخت، هیجان و رفتار است که سازگاری فرد را با زندگی در مفهوم کلی آن موجب می‌شوند.
شخصیت عبارت است از عادات، منش و توانایی ایفای نقش.
نکته‌ای که در رابطه با تعاریف شخصیت باید به آن توجه کرد "پایداری نسبی" آن است که در نتیجه‌ی توجه به آن می‌توانیم رفتارهای وابسته به موقعیت را از رفتارهایی که ریشه در درون فرد دارد، تفکیک کنیم. و بر همین اساس انتظار داریم شخصیت یک فرد در گذر زمان همسانی داشته باشد.
تعریف شخصیت از نگاه آلبرت الیس:
شخصیت شامل رفتارها، سبک‌های تفکر، شیوۀ حرف زدن، درک محیط و تعامل‌های فردی است که پیوسته (بر اساس یک الگوی قابل تشخیص) در یک فرد مشاهده می‌شود. بنابراین شخصیت به تمامی خصوصیاتی اطلاق می‌شود که به شیوه‌ای منحصر به فرد با محیطه ای متغیر بیرونی و درونی انطباق حاصل کرده اند.
اختلالات شخصیت (personality disorder):
اختلالات شخصیتی، اختلالاتی شایع و مزمن هستند و میتوانند باعث بوجود آمدن و یا تشدید دیگر اختلالات روانپزشکی مانند: اختلال کنترل تکانه، اختلالات اضطرابی و غیره شوند. معمولا متخصصانی که در صدد درمان و کمک به افرادی با این دسته از اختلالات بر می‌آیند، کار دشواری را پیش رو خواهند داشت، چراکه این احتمال وجود دارد که این افراد داشتن اختلال خود را به شدت انکار کنند. طبق راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)، اختلال شخصیت عبارتست از تجارب درون ذهنی و رفتاریی با دوامی که: دور از معیارهای فرهنگی فرد است، نفوذی غیرقابل انعطاف دارد، از نوجوانی یا جوانی شروع شده، در طول زمان تغییر نمی‌کند و موجب مختل شدن عملکرد فرد شده و ناخشنودی وی را به همراه دارد و حداقل در دو حوزه از چهار حوزه زیر خود را نشان می‌دهد:
شناخت ( عبارت است از ادراک، دانستن، یادگرفتن، به یاد آوردن، تفکر و حل مسئله)
عاطفه (نمود بیرونی خلق)
عملکرد بین فردی و راه‌های ارتباط با افراد دیگر
کنترل تکانه (روش کنترل رفتار خود و توانایی مقاومت در برابر وسوسه‌ها)
از عواملی که در ایجاد اختلالات شخصیت نقش دارند می‌توان به عوامل ژنتیکی و زیستی، عوامل روانشناختی و عوامل محیطی اشاره نمود.
اختلالات شخصیت به سه دسته کلی A,B,C تقسیم می‌شوند:
اختلال شخصیت دسته A شامل اختلال شخصیت بدگمان یا پارانوئید، اختلال شخصیت اسکیزوئید و اختلال شخصیت اسکیزو تایپال است.
اختلال شخصیت دسته B شامل اختلال شخصیت ضد اجتماعی، مرزی، نمایشی و خودشیفته می‌باشد.
اختلال شخصیت دسته C شامل اختلال شخصیت دوری گزین، وابسته و وسواسی-جبری است.
اختلال شخصیت پارانوئید Paranoid Personality Disorder:
پارانویا یک وضعیت چالش برانگیز روانی است که با بی اعتمادی و سوءظن شدید تعریف شده و با الگوهای فکری، رفتاری و عملکرد روزانۀ فرد تداخل دارد. شخص مبتلا به اختلال پارانوئید در برخورد با دیگران بسیار محتاط عمل می‌کند، همیشه مراقب علائمی است که نشان دهد فرد مقابل قصد تهدید، بدرفتاری و یا فریب وی را دارد و همواره صداقت، وفاداری و امانت داری دیگران را زیر سوال می‌برد. تصورات ترسناک و بی اعتمادی زیادی که این اشخاص نسبت به دیگران دارند، ایجاد و حفظ روابط نزدیک را بسیار دشوار می‌کند و بر عملکرد فرد در خانه، محل کار و محل تحصیل تاثیر می‌گذارد. اگر شما نیز در بین افراد خانواده یا دوستان خود فردی مبتلا به این اختلال را دارید، ممکن است از طرز نگاه پیچیدۀ او به جهان نا امید و از اتهامات مستمر آنها خسته شده باشید. به نظر می‌رسد که آنها قادر هستند جنبه‌های منفی هر موقعیت یا مکالمه را پیدا کرده و در مورد آن اغراق کنند.
اختلال شخصیت پارانوئید اغلب اولین بار در اوایل بزرگسالی ظاهر می‌شود و در مردان شایع‌تر از زنان است. تحقیقات نشان می‌دهد که میزان شیوع آن در کسانی که سابقه خانوادگی اسکیزوفرنی دارند، بیشتر است. شخصی که گرفتار این اختلال است رفتار مشکوک خود را غیرعادی نمی‌داند، بلکه آن را دفاع از خود در برابر نیت بد و فعالیت‌های فریبنده و غیر قابل اعتماد اطرافیان می‌پندارد. درمان حرفه‌ای توسط متخصص می‌تواند به فرد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید در مدیریت علائم و بهبود عملکرد روزانه کمک کند، اما به دلیل ماهیت این اختلال، بیشتر افراد مبتلا به پارانوئید به دنبال کمک گرفتن نیستند و تا آن جا که به آنها مربوط می‌شود، ترس آنها کاملا موجه است و هرگونه تلاش برای تغییر نحوه تفکرشان، فقط سوءظن آنها را نسبت به طرف مقابل بیشتر می‌کند. دقت داشته باشید این اختلال اگر با دیگر اختلالات همچون اضطراب اجتماعی، وسواس، افسردگی و یا سوء مصرف مواد همراه باشد، تشخیصش دشوار خواهد شد. چنانچه علائم پارانویا را در شخصی مشاهده کردید به یاد داشته باشید نمی‌توانید به تنهایی درصدد برطرف کردن آن برآیید و یا وی را مجبور به درمان کنید، تنها می‌توانید او را ترغیب کنید از متخصص کمک بگیرد و به این ترتیب در ادامه مسیر از وی حمایت کنید.
ملاک های تشخیص اختلال پارانوئید:
مشاهده چهار مورد از مواردی که در ادامه ذکر می‌شود، می‌تواند نشان دهنده این اختلال در فرد باشد:
بدگمانی و شک بی اساس در مورد اینکه دیگران قصد فریب او را داشته و می‌خواهند وی را استثمار کرده و به او آسیب برسانند.
درگیری مداوم ذهنی بابت عدم صداقت، وفاداری و اعتماد دوستان و آشنایان.
عدم تمایل برای اعتماد به سایرین، چراکه معتقد است اطلاعات وی را بر علیه خودش بطور مغرضانه‌ای استفاده خواهند کرد.
از گفته ها و اتفاقات معمولی معانی تهدید آمیز و یا تحقیر آمیز استنباط می کند.
کینه توزی پایدار، طوری که هرگز بی حرمتی‌ها، اهانت‌ها و بی توجهی‌های دیگران را نمی‌بخشد.
این ادراک که به شخصیت و شهرت و اعتبار او حمله می‌شود؛ حملاتی که برای دیگران واضح نیست، اما وی را به سرعت خشمگین می‌کند و واکنش نشان می‌دهد.
متهم نمودن بی دلیل همسر و یا شریک عاطفی خود به خیانت.
علی رغم اینکه اختلال شخصیت پارانوئید یکی از شایع‌ترین اختلالات شخصیتی است، تشخیص آن تا زمانی که علائم از خفیف به شدید نرسد دشوار است. بیشتر ما در برخی از دوره‌های زندگی خود رفتارهای مشکوک، خصمانه و یا توام با بی اعتمادی داشته‌ایم بدون اینکه به ما برچسب اختلال پارانوئید زده شود.
درمان اختلال شخصیت پارانوئید:
برای درمان این اختلال قطعا کمک گرفتن از درمانگر از موارد ضروریست، چراکه او می تواند به فرد کمک کند تا مهارت هایی برای ایجاد همدلی، اعتماد به نفس، بهبود ارتباطات و روابط را در خود ایجاد کند. از آنجایی که حضور دیگران ممکن است به تشدید افکار پارانوئید منجر شود، بنابراین درمان‌های انفرادی در این اختلال موثرتر از درمان‌های گروهی خواهد بود. درمان شناختی -رفتاری می‌تواند به فرد دارای اختلال شخصیت پارانوئید کمک کند تا باورهای مخرب و الگوهای فکری خود را شناسایی کند و با تغییر باورها و تاثیر آنها بر رفتار، به سمت کاهش علائم پارانویا و ایجاد تعامل با دیگران بدون متهم کردن آنها، سوق داده شود. دارو درمانی نیز می‌تواند برای برطرف کردن علائم اضطراب، آشفتگی و افسردگی این بیماران موثر باشد، اما هیچ دارویی به طور خاص برای درمان اختلال شخصیت پارانوئید طراحی نشده است. با وجود اینکه داروها میتوانند در روند درمان مفید واقع شوند، اما بسیاری از افراد مبتلا به مصرف این داروها نیز مشکوک هستند.
موانع درمان اختلال شخصیت پارانوئید:
اولین چالشی که در درمان اختلال پارانوئید با آن مواجه هستیم اینست که شخص آگاهانه بپذیرد که نیازمند درمان است. تلاش برای مجبور کردن فرد مبتلا به درمان، نتیجۀ عکس خواهد داشت؛ چرا که ممکن است این فکر در ذهن او ایجاد شود که دیگران علیه وی توطئه کرده‌اند و در نتیجه به مقاومت وی برای شروع درمان افزوده شود. از دیگر موانع موجود می‌تواند سوء ظن داشتن فرد به درمانگر باشد. همانند همه درمان‌ها، اعتماد یکی از مولفه‌هایی است که باعث شکل گیری ارتباط موثر بین درمانجو و درمانگر می‌شود، اگر شخص به انگیزه‌های درمانگر مشکوک و یا نگران افشای جزئیات زندگی خود توسط درمانگر باشد، در اینصورت روند درمان موفقیت آمیز نخواهد بود.
تاثیر اختلال شخصیت پارانوئید بر روابط:
اگر با فرد مبتلا به پارانویا سروکار داشته‌اید، قطعا می‌دانید که این رابطه تا چه حد استرس زا است. فرقی نمی‌کند که این فرد همسر، شریک عاطفی یا عضوی از خانواده شما باشد. در هر صورت سوءظن، متهم کردن و یا برداشت نادرست از کلمات می‌تواند خسارات سنگینی به بار آورد. همچنین عدم توجه به احساسات شما و اعتقاد سرسختانه به اینکه همیشه حق با اوست، می‌تواند برای شما بسیار ناراحت کننده باشد، از طرفی حسادت و رفتار کنترل کنندۀ مبتلایان به این اختلال، باعث ایجاد مشکل در برقراری روابط بین شما و دیگر افراد و ایجاد احساس تنهایی و انزوا در شما می‌شود. معمولا در روابط سالم، اعتماد طرفین به مرور زمان نسبت به یکدیگر عمیق‌تر می‌شود، زیرا دو نفر یکدیگر را بیشتر می‌شناسند، اما در رابطه با شخص مبتلا به پارانوئید اغلب عکس این اتفاق رخ می‌دهد، هرچه بیشتر در این رابطه باشید، فرد مبتلا شک بیشتر و اعتماد کمتری خواهد به شما خواهد داشت.
حتما بخوانید
یک مورد دیگر از اختلالات شخصیت، اختلال شخصیت ضد اجتماعی است. شخصیت ضد اجتماعی به راحتی و بدون اینکه دست و پایش را گم کند، دروغ می‌گوید و در قصه بافی ماهر است. در این مقاله با علائم و نشانه‌های این نوع اختلال، آشنا خواهید شد.
اختلال شخصیت ضد اجتماعی | از علائم تا درمان
چگونه با فرد مبتلا به پارانویا کنار بیاییم؟
سعی کنید به یاد داشته باشید که عقاید یک فرد پارانوئید از ترس او ناشی می‌شود. صرف نظر از این که این عقاید و افکار آنها کاملا بی اساس باشد، ترس و پریشانی که وی احساس می‌کند کاملا واقعی است.
رنج او را درک کنید. هرچند که نیازی به موافقت با عقاید و افکار بی پایه و اساس او نیست، اما می‌توانید احساساتی که باعث تقویت این باورها می‌شود را تشخیص و به او آرامش دهید. تصدیق درد و رنج می‌تواند به آنها کمک کند تا امنیت بیشتری احساس کنند.
در مورد اعتقادات اشتباه او بحث نکنید یا در برابر آن جبهه نگیرید، فرد مبتلا به اختلال پارانوئید رویدادها را به عنوان تهدید تعبیر می‌کند و سعی می کند بسیار منطقی در مورد آنها بحث کند. سعی کنید به اعتقادات او احترام بگذارید. صحبت کردن در مورد آنچه وی احساس می کند می‌تواند به کاهش میزان استرس و اضطرابش کمک کند.
سعی کنید نحوه ارتباطتان با وی ساده باشد، از کلمات واضح و شفاف استفاده کنید تا احتمال سوء برداشت از صحبت های شما کاهش یابد.
او را تشویق به انجام حرکات ورزشی و فعالیت بدنی منظم کنید، چرا که این کار باعث آزاد شدن اندورفین شده و میزان تنش را کاهش می‌دهد، همچنین به مدیریت علائم استرس و اضطراب و افسردگی کمک می‌کند.
سعی کنید آرامش درونی وی را تقویت کنید، انجام حرکات یوگا، مدیتیشن و تمرینات ذهن آگاهی باعث کم شدن جریان افکار منفی در ذهن وی خواهد شد.
مراقبت از خود در برابر مبتلایان به پارانویا:
رابطه داشتن با کسی که دارای اختلال شخصیت پارانوئید است نیاز به عطوفت، صبر و درک زیادی دارد، اما اگر مراقب نباشید می‌تواند بسیار خسته کننده شود و زندگی شما را تسخیر کند. که بدبینی او می‌تواند دنیا را به مکانی تیره و زجرآور تبدیل کند. بنابراین برای تقویت روحیه و از بین نرفتن عزت نفس خود باید اقداماتی را انجام دهید:
سعی کنید زندگی اجتماعی خود را حفظ کنید، شما برای حمایت، آرامش و سرگرمی به تماس منظم با خانواده و دوستان خود نیاز دارید. باید مراقب باشید کنترل کنندگی بیش از اندازه فرد مبتلا، باعث انزوا و تنها ماندن شما نشود.
برای استراحت و آرامش خود وقت بگذارید، یوگا، مدیتیشن و مراقبه می‌تواند بسیار موثر واقع شود.
از ورزش، فعالیت بدنی منظم، رژیم غذایی سالم و خواب کافی غافل نشوید. این موارد باعث می‌شود شکیبایی بیشتری داشته باشید و پاسخ‌های خود را کنترل کنید.
پیشنهاد می‌شود بخوانید
اختلال شخصیت مرزی یکی دیگر از انواع اختلالات شخصیت است. همان طور که از نامش پیداست، این شخصیت در مرز همه چیز قرار دارد؛ در این مقاله با علائم و ویژگی‌های این نوع از اختلال های شخصیتی، آشنا خواهید شد.
اختلال شخصیت مرزی | علائم و ویژگی‌های شخصیت مرزی
منابع: