طب مکمل یا جایگزین چیست ؟ آشنایی با 11 روش طب مکمل

طب مکمل یا جایگزین چیست ؟

منظور از طب مکمل یا جایگزین ، انواع روش‌های درمان یا پیشگیری از بیماری است که روش‌ها و اثر بخشی آنها با دانش سنتی یا مرسوم طب زیستی متفاوت است. مطالعه‌ای که در مرکز ملی طب مکمل و جایگزین در سال 2002 انجام شد نشان داد که بیش از یک سوم آمریکایی‌ها در طول دوره 12 ماهه از یکی از روش‌های درمانی طب مکمل و جایگزین استفاده کرده‌اند. در صورت اضافه شدن دعا به این روش‌ها ، می‌توان گفت 60 درصد آمریکایی‌ها از این روش درمانی استفاده کرده‌اند.
شایع‌ترین اختلالات استفاده شده در این روش‌ها ، کمر درد ، سر درد و درد گردنی بوده است . همچنین افراد با تحصیلات بالاتر ، زنان ، سیگاری‌های ترک کرده و افرادی که اخیرا بستری بوده‌اند بیشتر از این روش‌ها استفاده کرده‌اند.

برخی از روش‌های طب مکمل و جایگزین مرسوم به صورت خلاصه در زیر ذکر شده است :

1- طب فشاری و طب سوزنی در طب مکمل

طب فشاری و طب سوزنی روش‌های درمان چینی هستند و قدمت آنها تا 5000 سال قبل از میلاد می‌رسد .طب چینی بر این باور است که روی بدن 350 نقطه سوزنی وجود دارد که با تحریک یا رفع انسداد جریان انرژی ، عدم تعادل بدن ، تصحیح می‌شود. در طب فشاری ، این نقاط با انگشت دستکاری می‌شوند ودر طب سوزنی ، سوزن‌های استریل نقره یا طلا ( تقریبا با قطر یک موی انسان ) را به عمق‌های مختلف ( 5/0 میلی متر ، تا 5/1 سانتی متر ) داخل پوست فرو کنند و درجا به سمت راست یا چپ می‌چرخانند تا هر گونه عدم تعادل انرژی حیاتی تصحیح شود.

توجه به این درمان به این صورت است که تحریک عصب سبب آزاد شدن ناقلین عصبی و آندروفین‌های درونزادی می‌شود که به مداوای بیماران کمک می‌کنند. فواید طب سوزنی در انواعی از اختلالات به خصوص در زمینه کنترل درد ، تهوع و استفراغ پس از عمل آرتروز، و سر درد به اثبات رسیده است. همچنین در درمان آسم ، درد قاعدگی ، درد گردنی ، بی خوابی ، اضطراب ، افسردگی و سوء مصرف مواد کاربرد دارد.

از عوارض طب سوزنی می‌توان به کبودی ، خستگی و تهوع و درصورت رعایت نکردن بهداشت هپاتیت B و c و ایذر ، ورود هوا به داخل قفسه سینه ( پنوموتوراکس ) در صورت عدم مهارت کافی و تامپوناد قلبی اشاره کرد.

2- عطر درمانی در طب مکمل

عطر درمانی عبارت است از کاربرد درمانی روغن‌های گیاهی که توسط شیمی‌دان فرانسوی Rene-Maurice Gattefosse در سال 1928 ابداع شد. امروزه روغن‌های گیاهی را یا استنشاق می‌کنند ویا در ماساژ به کار می‌برند که از طریق پوست جذب بدن می‌شوند.عطر درمانی برای کاهش استرس و اضطراب ، بهبود اختلالات گوارشی و عضلانی – اسکلتی به کار می‌رود . در روانپزشکی از تحریک بویایی برای فراخواندن حالات احساسی ، خاطرات وهیجانات در جریان روان درمانی استفاده می‌شود.

3- آیوردوا در طب مکمل

واژه آیورودا یعنی دانش زندگی . ریشه این روش در هند بوده و سابقه آن به 3000 سال قبل از میلاد بر می‌گردد. در آیورودا هم چون طب چینی اعتقاد بر این است که روی بدن نقاط انرژی وجود دارد وانرژی حیاتی به نام پرانا در انسان موجود است که برای حفظ سلامتی باید در حالت تعادل باشد . طبیبان آیورودا ، بیماری را با معاینه نبض ، ادرار و گرمی یا سردی بدن تشخیص می‌دهند . این درمان مبتنی بر رژیم غذایی ، دارو ، تنفیه و حجامت است.

4- رقص درمانی در طب مکمل

رقص درمانی در سال 1942 با به کار گیری پیش گام رقص درمانی ، ماریان شاس در بیمارستان سنت الیزابت واشنگتن به صورت رسمی پایه گذاری شد . انجمن رقص درمانی آمریکا ، رقص درمانی را چنین تعریف می‌کند : کاربرد درمانی تحرک که به یکپارچگی جسمی و هیجانی فرد کمک می‌کند. این جلسات 4 هدف عمده را دنبال می‌کند :

• توسعه آگاهی بدن

• ابراز احساسات

• پرورش تعامل و ارتباط

• یکپارچگی تجارب جسمی ، هیجانی و اجتماعی که سبب افزایش اعتماد به نفس و رضایت فرد می‌شود.

5- مکمل های تغذیه ای در طب مکمل

مکمل‌های تغذیه‌ای محصولاتی حاوی ویتامین‌ها ، مواد معدنی و اسیدهای آمینه هستند که برای تکمیل رژیم غذایی سالم به کار می‌روند و غذا به شمار نمی‌آیند و زنان باردار یا شیرده نباید این مکمل‌ها را مصرف کنند . در روانپزشکی مکمل‌‍‌های تغذیه‌ای برای درمان طیفی از بیماری‌ها از جمله اختلالات شناختی ، خلقی ، روانپریشی ، خواب و سلوک به کار می‌روند.
از دیرباز وضعیت تغذیه در سلامت روانی اهمیت داشته است و کمبودهای ویتامینی می‌توانند علائم روانپزشکی ایجاد کنند.

کمبود نیاسین باعث بیماری پلاگرا می‌شود که سه مشخصه آن ضایعات پوستی ، اختلالات گوارشی و علائم روانپزشکی می‌باشد. علائم روانپزشکی آن نیز شامل تحریک پذیری و بی‌ثباتی هیجانی که به سمت افسردگی شدید پیش رفته و حتی سبب تخریب حافظه ، اختلال در موقعیت سنجی ، توهم و سوظن می‌شود.
بیشترین کمبود ویتامینی که در بخش فوریت‌ها مشاهده می‌شود، کمبود ویتامین به دلیل وابستگی به الکل است که در اثر تخلیه ناگهانی ذخایر اندک ویتامین ( B1 ) باعث بروز آنفالو پاتی ورنیکه و سندروم کورساکوف می‌شود.
آنفالوپاتی ورنیکه به طور کلاسیک یا با علائم سه گانه اختلال تعادل ، فلج عضلات چشمی و سردرگمی روانی ( mental confusion ) تظاهر می‌کند که سردرگمی و تلوتلو خوردن در راه رفتن شایع‌ترند . سندروم کورساکوف نیز سبب فراموشی مشخص و محدود پیش گستر وپس گستر می‌شود. همچنین علائم روانپریشی برای بیماران گزارش شده است.
کمبود ریبو فلاوین یا ویتامین B12 یا کم خونی وخیم در افراد سالمند ، بیمارانی که تحت جراحی معده قرار گرفته‌اند و بیماران افسرده دچار سوء تغذیه دیده می‌شود . معمول‌ترین تظاهرات روانپزشکی این کمبود ویتامینی عبارتند از بی احساسی ، احساس کسالت و ضعف ، خلق افسرده ، سردرگمی و نقایض حافظه.
کمبود فولات ( اسید فولیک ) با افسردگی ، پارا نویا ، روانپریشی ، سراسیمگی و دمانس همراه است. بی‌اشتهایی بیماران افسرده که به دلیل تداخل در تولید نوراپی نفرین و سروتونین می‌باشد باعث این کمبود می‌شود.

6- ورزش

اثرات مثبت ورزش که یکی از روش‌های طب مکمل یا جایگزین است ، به غیر از کارکرد دستگاه قلب وعروق ، عضلانی - اسکلتی و دستگاه ایمنی بر روی حوزه‌های شناختی وهیجانی نیز گسترش می‌یابد و نشان داده شده است که ورزش باعث کاهش افسردگی و اضطراب ، بهبود کارکرد شناختی و عزت نفس و کاهش علائم روانپریشی در بیماران اکسیزوفرنی می‌شود. ورزش سبب افزایش ترشح عصب – رسانه‌ها نظیر سروتونین ، آدرنالین ، و مواد افیونی درون زاد می‌شود.

7- طب گیاهی

این طب که یکی از روش‌های طب مکمل یا جایگزین است احتمالا کهن‌ترین نظام شناخته شده است وحدود 4000 سال قبل از میلاد از چین سرچشمه گرفته شده است .حداقل 25 درصد از داروهای فعلی از اجزاء فعال گیاهان تهیه می‌شود. گیاهی که توجه روانپزشکی غرب را به خود جلب کرده است ، گیاه سنت جونز( علف چای ) است که در درمان اختلال افسردگی اساسی به کار می‌رود. همچنین عصاره هیپریکوم دردرمان افسردگی خفیف موثر می‌باشد.

8- تغذیه سالم

غذاهای سالم به دو دسته سرد ومرطوب ( yin ) و گرم وخشک ( yang) تقسیم می‌شوند. Yin و yang باید با هم دیگر در توازن باشند. رژیم غذایی در این روش شامل 50 درصد غلات ، 25 درصد سبزیجات خام یا پخته ، 10 درصد پروتئین ، 10 درصد سوپ ماهی یا سبزی و 5 درصد انواع چای ومیوه است .نکته قابل توجه اینکه استفاده طولانی مدت از این رژیم ممکن است سبب کمبود ویتامین و مواد معدنی شود.

9- مراقبه

مراقبه در طب مکمل یا جایگزین روشی است که طی آن فرد با تمرکز فکر روی یک واژه یا صدا ، شیء خاصی نظیر شمع روشن یا حرکتی نظیر صحنه نوسان‌گر وارد حالت خلسه می‌شود .مراقبه اثرات فیزولوژیکی دارد که همگی مربوط به کاهش اضطراب است. فشار خون کاهش می‌یابد، میزان تنفس و ضربان قلب کند می‌شود وامواج آلفای مغزی افزایش می‌یابد.

10- نیایش

علاقه به شفا با دعا ، داستان‌های شفا دهنده و میلیون‌ها تن از افرادی که در جستجوی دردها و مشکلات خود به زیارت عبادتگاه‌های مذهبی می‌روند ، همگی شواهدی از تداوم علاقه به نیایش ومعنویت در فرآیند شفا و شیوع آن است. تحقیقات همه گیر شناسی حاکی است که باورها و اعمال مذهبی رابطه معکوسی با سوء مصرف مواد دارند و با وضعیت سلامتی همبستگی مثبتی دارند. باور شخصی به مذهب و حضور فعال در اعمال عبادی با کاهش میزان بروز افسردگی و فشار خون همراه بوده است.

11- یوگا

یوگا در زبان سانکسریت به معنای اتحاد یا یکی شدن است و نظام فلسفی جمعی است که هدف آن آماده‌سازی فرد برای یکی شدن با وجود برتر است و همچنین توازن بخشیدن به جنبه‌های مجزای تن ، روان و شخصیت است . یوگا در طب مکمل یا جایگزین برای کاهش استرس و درمان اضطراب ، افزایش فشار خون و اختلالات عضلانی – اسکلتی به کار می‌رود. مطالعات اثرات مفید آن را بر روی افسردگی نشان داده‌اند.