اختلال اضطراب اجتماعی ( Social Anxiety Disorder ) چیست؟

علائم و نشانه‌های اختلال اضطراب اجتماعی :

احساس کمرویی یا خجالت به ویژه در کودکان از نشانه‌های اختلال اضطراب اجتماعی نیست، چراکه همواره میزانی از کم رویی در بین افراد جامعه شایع است و معمولا یک سوم افراد جامعه احساس اضطراب خود را بیشتر از دیگر افراد می‌دانند. میزان راحتی و یا اضطراب در شرایط اجتماعی، بسته به ویژگی‌های شخصیتی و تجربه‌های زندگی در افراد مختلف متفاوت است و زمانی تشخیص اختلال اضطراب اجتماعی توسط متخصص مربوطه داده می‌شود که میزان این اضطراب مانع بزرگی برای فرد، بخصوص هنگام صحبت کردن و یا اجرای فعالیتی در حضور دیگر افراد باشد. ترس از اینکه در آن موقعیت اجتماعی بخصوص مورد قضاوت دیگران قرار گیرند یا به خاطر خجالت زده شدن و مورد تحقیر قرار گرفتن، عرق کنند، سرخ شوند یا دست‌هایشان دچار لرزش شود. آنان از این که ناخواسته به کسی توهین کنند یا مرکز توجه دیگران قرار گیرند، می‌ترسند و نگرانند که دیگران به آنها بگویند:” این میزان نگرانی چه علتی دارد ؟” و یا نشان دهند که متوجه نگران شدن آنها هستند. این افراد از موقعیت‌هایی که ممکن است مرکز توجه باشند، اجتناب می‌کنند و بعد از اتمام یک موقعیت اجتماعی به دنبال تحلیل رفتارشان هستند تا نقاط ضعف خود را در تعاملات پیدا کنند؛ همچنین در زمان‌هایی که تجربه‌ای منفی در یک موقعیت اجتماعی دارند، منتظر بدترین عواقب احتمالی هستند.

به طور کلی مشاهده علائم زیر به مدت 6 ماه می‌تواند نشانه اختلال اضطراب اجتماعی باشد:

• ترس و اضطراب بسیار زیاد از یک یا چند موقعیت اجتماعی، به نحوی که شخص احساس کند دیگران وی را مورد تحلیل قرار می‌دهند و یا به قولی، زیر ذره بین است؛ از جمله در ملاقات افراد جدید، خوردن و آشامیدن و یا سخنرانی در حضور افراد غریبه( در مورد کودکان باید دقت داشت که این میزان از اضطراب باید در حضور کودکان هم سن وی مشاهده شود و نه صرفا در حضور بزرگسالان).
• فرد، نگرانِ بروز علائم اضطرابی خود و برداشت منفی دیگران از این علائم و دریافت بازخوردهای نامناسب مانند اهانت، طردشدن، مسخره شدن و …. از سوی آنها است.
• این موقعیت‌های اجتماعی تقریبا همیشه سبب ترس و اضطراب وی می‌شوند( در کودکان معمولا اضطراب خود را به شکل گریه، کناره گیری، ناتوانی در صحبت کردن و چسبیدن به دیگران، نشان می‌دهد).
• میزان ترس و اضطراب با موقعیت اجتماعی و زمینه فرهنگی– اجتماعی فرد کاملا نامتناسب است.
• میزان ترس، باعث ایجاد اختلال و یا افت شدید کارکرد اجتماعی، شغلی، خانوادگی و دیگر زمینه‌های مهم زندگی فرد می‌شود.
• این میزان ترس و اضطراب ناشی از اثرات سوء مصرف مواد، داروها و یا مشکلات جسمانی دیگر نیست.

علائم جسمانی اختلال اضطراب اجتماعی :

اگر چه علائم جسمانی اختلال اضطراب اجتماعی در افراد مختلف متفاوت است، اما اگر اضطراب اجتماعی دارید و در موقعیتی استرس‌زا قرار می‌گیرید ممکن است علائم زیر را تجربه کنید:

• ضربان قلب سریع
• احساس خالی شدن ذهن
• تنش عضلانی یا سفت و سخت شدن بدن
• سرگیجه و سبکی سر
• مشکل معده، تهوع و اسهال
• احساس خفگی
• سرخ شدن، تعریق و لرزیدن

این علائم ممکن است قبل از بروز موقعیت استرس‌زا شروع شود و یا اینکه از هفته قبل، نگران آن موضوع باشید و زمان و انرژی زیادی را صرف این نگرانی کنید.

در چه مواقعی شخص دچار اضطراب اجتماعی می‌شود ؟

موقعیت‌هایی که افراد مبتلا به اختلال اضطرابی را دچار مشکل می‌کنند متفاوت است. در این قسمت به برخی از موقعیت‌های اضطراب‌آور که متداول‌تر است اشاره خواهیم داشت:

• صحبت با اشخاص غریبه و یا صحبت کردن در جمع
• قرار ملاقات
• برقرار نمودن تماس چشمی
• استفاده از سرویس بهداشتی عمومی
• رفتن به مهمانی‌ها
• غذا خوردن در مقابل افراد دیگر
• شروع مکالمات
• وارد شدن به اتاقی که افراد از قبل در آنجا نشسته‌اند

چه عواملی باعث اختلال اضطراب اجتماعی می‌شود؟

• به طور کلی خویشاوندان درجه یک افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی، 2 تا 6 برابر بیشتر احتمال گرفتار شدن به این اختلال را دارند. اما در تحقیقات اخیر مطرح شده است در دوقلوهای تک تخمکی که جدا از هم رشد می‌کنند، میزان اثر محیط نیز باید در نظر گرفته شود.

• محققان دریافته‌اند که در فرد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی، در حقیقت چندین قسمت مغز درگیر ترس و اضطراب است. برخی محققان چنین تصور می‌کنند که سوء تعبیر رفتار دیگران ممکن است در ایجاد یا بدتر شدن اضطراب اجتماعی نقش داشته باشد. به عنوان مثال فرد ممکن است فکر کند که دیگران به او خیره شده‌اند یا اخم کرده‌اند در حالی که واقعا اینگونه نیست.
• مهارت‌های اجتماعی توسعه نیافته یکی دیگر از عوامل موثر در اضطراب اجتماعی است. به عنوان مثال اگر مهارت‌های اجتماعی فرد به خوبی رشد نکرده باشد، ممکن است پس از اینکه با مردم صحبت کردید دلسرد شود و نگران این باشد که در آینده چگونه این کار را دوباره انجام دهد.

اختلال اضطراب اجتماعی در اوایل تا اواسط نوجوانی شروع می‌شود. با این حال، ممکن است خیلی زودتر یعنی از دوران کودکی یا دیرتر، یعنی در بزرگسالی بروز کند. برخی عوامل ممکن است احتمال ابتلا به این اختلال را در فرد افزایش دهد شامل:

• تاریخچه خانوادگی: اگر یکی از اعضای خانواده مثل پدر و مادر، خواهر یا برادر به اختلال اضطراب اجتماعی مبتلا باشد، احتمال اینکه فرد به آن مبتلا شود افزایش می‌یابد.
• تجربه‌های منفی گذشته: افرادی که در کودکی تجربه‌هایی همچون طرد شدن، تحقیر و مسخره شدن، دارند یا مورد آزار یا سوء استفاده جنسی و تعارض خانوادگی قرار گرفته‌اند، بیشتر در معرض ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی قرار دارند.
• خلق و خو: کودکانی که خجالتی یا ترسو هستند همچنین کودکانی که بیش از حد کنترل می‌شوند ممکن است بیشتر از دیگر کودکان در موقعیت‌های اجتماعی جدید دچار ترس و اضطراب شوند و بیشتر مستعد این اختلال باشند.
• داشتن یک مشکل جسمی که باعث جلب توجه می‌شود از جمله وجود بد شکلی در چهره، لکنت زبان، پارکینسون و هر بیماری جسمی یا روانی که باعث افزایش توجه فرد به علائم بیماری خود شود، ممکن است در بعضی افراد اضطراب اجتماعی را تشدید کند.
• امکان دارد دیگر اختلالات اضطرابی، اختلال افسردگی اساسی، برخی اختلالات روانی و مشکل سوء مصرف مواد با اختلال اضطراب اجتماعی همراه شود.

عوارض اضطراب اجتماعی :

اگر اختلال اضطراب اجتماعی درمان نشود، ترس‌ها، نگرانی‌ها و اضطراب‌های زندگی معمولی، فرد را در محیط کار، مدرسه، روابط یا لذت بردن از زندگی، دچار مشکل می‌کند. ممکن است اضطراب اجتماعی منجر به خود گویی‌های منفی و اعتماد به نفس پایین شود؛ شهامت فرد از بین برود و ضعف در مهارت‌های اجتماعی پدید آید. همچنین می‌تواند موجب شود که فرد نسبت به انتقاد حساسیت بیش از حد داشته باشد، که در این حالت گوشه‌گیری در روابط اجتماعی را برای وی در پی خواهد داشت.

روشهای درمان اختلال اضطراب اجتماعی :

روان درمانی :

درمان شناختی رفتاری (CBT) برای درمان اختلال اضطراب اجتماعی مفید است. CBT روش‌های مختلف تفکر، رفتار، حساسیت‌زدایی و همچنین واکنش به موقعیت‌ها را به شما آموخته و کمک می‌کند کمتر احساس اضطراب و ترس کنید. همچنین به شما در یادگیری و تمرین مهارت‌های اجتماعی کمک می‌کند.

دارو درمانی :

معمولا دارو درمانی با تجویز متخصص و همزمان با روان درمانی نتیجه بهتری را برای درمان اشخاص مبتلا به این اختلال بهمراه خواهد داشت.

درمان با تغییر سبک زندگی و درمان خانگی :

در حالی که موثرترین درمان برای اختلال اضطراب اجتماعی کمک گرفتن از متخصص است، با این حال می‌توانید با خودیاری و برخی تغییرات در سبک زندگی، موقعیت‌های اجتماعی که موجب افزایش اضطراب اجتماعی می‌شود را مدیریت کنید.

• تمرینات ورزشی منظم انجام دهید.
• با کسانی که احساس راحتی و صمیمیت می کنید ارتباط بیشتری برقرار کنید.
• به اندازه کافی بخوابید.
• رژیم غذایی سالم و متعادل داشته باشید.
• مصرف قهوه و خوراکی های محتوی کافئین را محدود و یا ترک کنید.
• سعی کنید ترس و اضطراب خود را بشناسید، توجه کنید که در چه موقعیت هایی بیشتر ترس و اضطراب را تجربه می کنید. با شناختن این موقعیت ها می توانید به تدریج تمریناتی را شروع کنید تا اضطراب شما کاهش یابد. از موقعیت های که کمتر اضطراب آور است شروع کنید.
• به همراه دوستان و نزدیکان برای غذا خوردن به مکان های عمومی بروید.
• در احوال پرسی کردن پیش قدم شوید، در عین حال تماس چشمی برقرار کنید.
• دیگران را در کارهایشان تشویق کنید.
• از افراد غریبه راهنمایی بگیرید.

تا زمانی که بتوانید با این موقعیت‌ها سازگار شوید و مهارت‌های ارتباطی خود را تقویت کنید، این تمرینات را ادامه دهید. اگر چه در اوایل اضطراب شما باعث می‌شود اجتماعی بودن سخت و دشوار به نظر برسد اما از حضور در این موقعیت‌ها که باعث ترس و اضطراب شما می‌شود اجتناب نکنید.

راهکارهایی برای روبرو شدن با موقعیت‌هایی که اضطراب شما را به دنبال دارند :

• تمرینات آرامش عضلانی انجام دهید.
• مهارت‌های مدیریت استرس را بیاموزید.
• اهدافی قابل دسترسی برای خود تعیین کنید.
• بر روی ویژگی‌های مثبت شخصیت خود تمرکز کنید.
• برای اینکه در جمع سخنی برای گفتن داشته باشید، روزنامه و کتاب بخوانید و داستان‌های جالب را یاد بگیرید.
• به موقعیت‌های ترسناک توجه کنید تا دریابید که بسیاری از آنچه که در ذهنتان می‌گذرد واقعا رخ نمی‌دهد.
• زمانی که در موقعیتی سخت و خجالت‌آور قرار می‌گیرید، به خودتان یادآور شوید که این احساسات زودگذر هستند و می‌توانید آنرا مدیریت کنید.

منابع:

• خلاصه روانپزشکی کاپلان و سادوک (جلد اول) ترجمه دکتر فرزین رضاعی
• Social Anxiety Disorder: More Than Just Shyness. WWW.nimh.nih.gov
•    Social Anxiety Disorder. Atiehclinic.com