راه های غلبه بر عزت نفس پایین در نوجوانان

جهت ثبت نام در مشاوره تحصیلی به سبک علی میرصادقی، عدد 66 رو به 3000909030 بفرست!!

عزت نفس به چه معناست؟

طبیعتا قبل از بررسی عوامل کاهش عزت نفس در نوجوانان، باید بدانیم ک ه عزت نفس چیست. عزت نفس یک مولفه شخصیتی ست که در تست های روانشناسی مثل تست کوپراسمیت اندازه گیری می شود و معمولا هر چه این عدد کمتر باشد، نشان دهنده عزت نفس پایین است که می تواند صدماتی به بخش های مختلف زندگی ما وارد کند. در یک تعریف کلی، میزان عزت نفس نشان دهنده مقدار ارزشمندی ای است که ما برای خودمان قائل هستیم و به همین دلیل گاهی از این مفهوم، تحت عنوان حرمت نفس هم یاد می شود. عبارت عزت نفس به نفسی اشاره می کند که برای خودش ارزش قائل می شود و ما در روانشناسی آن را مفهومی دو بُعدی می پنداریم:

الف) عزت نفس در بُعد احساس ارزشمندی
ب) عزت نفس در بُعد احساس توانمندی

داشتن هر دوی این جنبه ها، نشان دهنده میزان مورد قبولی از عزت نفس در دانش آموزان و نوجوانان هست.

فرق عزت نفس و اعتماد به نفس در چیست؟

در برخی موارد ممکن است عزت نفس و اعتماد به نفس با هم اشتباه شوند؛ پس به همین دلیل برای جلوگیری از اشتباهات و مشابه انگاری هایی از این قبیل، به تعریفی کلی از این دو مفهوم بسنده می کنیم. اما توضیحات نوشته شده در این زمینه، در دسته اهداف پژوهشی این مقاله قرار نمی گیرد.
اعتماد به نفس، به حالتی روانی اطلاق می شود که فرد در انجام کار یا کارهایی به خصوص، به توانمندی خود در انجام آنها مهارت دارد. این حالت غالبا زمینه دارد. یعنی مثلا من در یک زمینه و فعالیتی، خودکنترلی، بازده و توانمندی بالایی دارم، اما در زمینه دیگری اینطور نیست. اعتماد به نفس نشات گرفته از خودکنترلی در شرایط مختلف است و این افزایش خودکنترلی، موجب افزایش اعتماد به نفس خواهد شد؛ اما در عزت نفس، خودپذیری و خود ارزشمند پنداری افراد مورد بررسی قرار می گیرد. در زمینه تفاوت این دو مفهوم باید به مثالی مختصر اشاره کنم. عزت نفس هم مانند سایر مولفه های شخصیتی و روانشناختی دارای پیوستاری ست که افراد طی سنجش های مختلف، روی آن پیوستار قرار می گیرند و ممکن است تحت تاثیر عوامل مختلف (محیطی و فردی) جا به جا شوند. ما در این مقاله به بررسی عزت نفس پایین نوجوانان و دانش آموزان؛ کارایی عزت نفس در زندگی، دلایل عزت نفس پایین دانش آموزان و عوامل کاهش عزت نفس، و راهکارهایی برای تقویت عزت نفس می پردازیم و نکات ضروری برای جلوگیری از کاهش عزت نفس را بیان می کنیم.

عوامل و دلایل عزت نفس پایین دانش آموزان و نوجوانان:

کاهش عزت نفس در شرایط مختلفی اتفاق می افتد که آنها را در سه دسته تقسیم بندی میکنیم:

1. کاهش عزت نفس به دلیل شرایط جسمانی افراد:

جسم میتواند تا حدود زیادی بر میزان عزت نفس تاثیر گذار باشد. تحقیقات ثابت می کند عزت نفس در زنان غير چاق بالاتر بوده و افراد با عزت نفس بالاتر شيوه زندگی سالم تری داشتند. در توصیف شرایط جسمانی افراد و تاثیر آن بر روی میزان عزت نفس پایین یا بالا، می توانیم به شاخصه پر اهمیت دیگری نیز اشاره کنیم که در جامعه، آنرا با عنوان معلولیت  می شناسند. یک علت عزت نفس پایین دانش آموزان همین مسئله هست و افرادی که دارای ناتوانی یا کم توانی جسمانی هستند، در معرض خطر کاهش عزت نفس در برخورد ها و تعاملات اجتماعی بیشتری نسبت به سایر افراد جامعه قرار دارند. در بررسی دقیق تری در همین گروه خاص از جامعه، می توانیم بروز معلولیت را به دو قسمت تقسیم کنیم:

الف) معلولیت از بدو تولد
ب) معلولیت بر اثر حادثه

که طبق داده های آماری تحقیقات میدانی، میانگین میزان عزت نفس در گروه افرادی که در حین حادثه دچار معلولیت شدند، به میزان قابل توجهی کمتر از گروه افرادی بود که از بدو تولد دارای معلولیت خاص بودند. اما تغییرات هورمونی در بدن که به آن دوره جسمی گفته می شود نیز؛ به علت تاثیری که در افزایش یا کاهش کارایی و کارآمدی فیزیکی افراد دارد، می تواند روی میزان عزت نفس پایین یا بالای افراد به صورت دوره ای، تاثیرگذار باشد. تغییرات هورمونی، علاوه بر تاثیراتی که روی کارایی و کارآمدی فیزیکی و جسمانی افراد دارند، پدید آورنده ی دوره دیگری تحت عنوان دوره هوشی نیز هستند که منظور از این اصطلاح، بررسی کارایی هوشی و ذهنی افراد در مواجهه و برخورد با مسائل مختلف است.

با اهمیت مهارت های ارتباطی بیشتر آشنا شوید.

2. کاهش عزت نفس به دلیل شرایط روحی و درونی و باور فرد نسبت به خود:

در تعریف شرایط روحی و درونی افراد، مبحث دوره عاطفی مطرح می شود که ارتباط مستقیم با دوره های روحی مختلف و شرایط و محرک های روانی خارجی افراد دارد و از جهتی دیگر تحت تاثیر شرایط هورمونی بدن قرار می گیرد و بر کمبود عزت نفس افراد بسیار اثرگذار هست.

3. کاهش عزت نفس به دلیل محیط و شرایط محیطی:

همه ما حداقل یک بار تحت تاثیر شرایط محیطی و عوامل خارجی قرار گرفته ایم و از تاثیرِ غیر قابل انکار آن روی ذهن و نگرش شخصی و درونی مان آگاه هستیم. درست است که این تاثیر را می توان با افزایش خود آگاهی و شناخت صحیح از خود کاهش داد، اما همه مان به خوبی می دانیم که هیچگاه نمی توان آنرا به صفر رساند .

زیگموند فروید: قبل از اینکه به خودت انگ کمبود عزت نفس بزنی، مطمئن باش که اطرافت را از انسان های احمق پر نکرده ای.

گاهی اوقات ممکن است در جمعی قرار بگیریم که بنا به هر دلیلِ خارجی ای که در حیطه اختیارات ما نیست، مورد قضاوت، تمسخر و یا توجه کاذب و تملق قرار بگیریم. تمامِ این محرک های محیطی در اطراف ما، باعث بروز حالاتی هیجانی در ما می شوند که به طبع بر روی باور ما نسبت به خودمان و نوع دیدگاه و نگرش شخصی ما موثرند.

تمام عوامل ذکر شده، از عوامل کاهش عزت نفس و یا حتی افزایش آن هستند و نکته ای که در این قسمت لازم است به آن توجه کنیم؛ بازه زمانی و بستر شکل گیری این مفهوم است.

عزت نفس افراد غالباً در چه سن و چه محیطی شکل میگیرد؟

سن کودکی تا نوجوانی، بازه ایست که بخش قابل توجهی از عزت نفس در آن دوره شکل می گیرد و از مهم ترین عوامل موثر بر آن می توان به نگرش پدر و مادر؛ محیط زندگی و بستر رشد افراد، مدرسه، محیط دوستان و ... اشاره کرد. در ادامه به نقش والدین در افزایش یا کاهش عزت نفس اشاره می کنیم.

• تاثیر نگرش پدر و مادر در میزان عزت نفس:

نگرش و نحوه برخورد پدر و مادر در کودکی تا نوجوانی می تواند تاثیر بسزایی در شکل گیری عزت نفس پایین یا بالای فرد داشته باشد. برخی روانشناسان در ادامه همین مطلب، به مفاهیم عشق و احترام بی قید و شرط اشاره می کنند، چرا که شرطی کردن کودک به او می آموزد که تو تنها در شرایطی که رضایت افراد را جلب کنی، مورد عشق و احترام هستی.
مثال: مادری که به فرزندش می گوید "وقتی درس ات رو خوب می خونی، مامان و بابا خیلی دوستت دارن" یا برای مثالی دیگر؛ کودکی که مورد برخورد و شماتت فیزیکی قرار می گیرد، این تفکر در او شکل می گیرد که اگر کافی نباشم یا نتوانم دیگران را از خودم راضی نگه دارم، پس من سزاوارِ کتک و ضرب و شتم فیزیکی هستم! و پذیرفته نشدن در جمع های دوستانه در سنین نوجوانی، معمولا باعث می شود فرد در زمینه های مختلف مانند زمینه های شغلی، روابط بین فردی، احساس خلاء، افسردگی و احساساتی از این قبیل داشته باشد. اما ممکن است در رابطه با اینکه کمبود، اعتدال یا افراط در عزت نفس چه تاثیر یا تفاوت شاخصی در زندگی ما ایجاد می کند، سوال هایی در ذهنمان ایجاد شود؛ بنا بر همین سوال به نشانه های رفتاری عزت نفس پایین نوجوانان و دانش آموزان می پردازیم.

نشانه های عزت نفس پایین در نوجوانان 

افرادی با عزت نفس پایین، رفتارهای خود کم بینانه ای دارند و برای مثال، حتی در زمانی که لیاقت و توانمندی ارتقای شغل و جایگاه را دارند هم درخواست های به جا نمی کنند؛ چرا که خودشان را لایق و شایسته ترفیع نمی دانند. یا در رابطه دنبال افرادی می گردند که آنها را مورد توهین یا رفتار های سوء استفاده قرار می دهند و حتی اعتراضی هم به رفتار های آنها ندارند؛ چرا که خود را شایسته ی برخوردی بهتر نمی دانند. این افراد بنابر زمینه ی پذیرفته نشدنشان در جمع های مختلف دوستان و خانواده، رفتار هایی مبنی بر مهر طلبی دارند، و به اصطلاح برای ایجاد یا حفظ ارتباط خود با سایرین، به آنها باج می دهند!
در زمینه تحصیل، این افراد در اغلب موارد به اهمال کاری روی می آورند و توجهی به بازخورد های منفی اطراف نمی دهند. دانش آموز را تصور کنید که بنابر عزت نفس کمی که دارد، خود را لایق و سزاوار توهین و سرزنش می داند، و برایش اهمیتی ندارد که در صورت انجام ندادن بخش هایی یا حتی تمام وظایفش مورد مواخذه قرار بگیرد. این گروه معمولا رفتار های واکنشی و سرزنشگرانه دارند که این آنها را را به سه دسته تقسیم می کنیم:

الف) رفتار خودسرزنشگرانه:

فرد در این سبک از رفتار در حالت تسلیم قرار می گیرد و خود را بی ارزش و درمانده تصور می کند. این گروه از افراد درخودماندگی و افسردگی های نسبتاً طولانی مدت تری را نسبت به سایر افراد تجربه می کنند. در واقع عزت نفس پایین و افسردگی، رابطه متقابلی با یکدیگر دارند.

ب) رفتار های نیمه خودسرزنشگرانه و قربانی:

این دسته از افراد مدام در حال انتقاد از دیگران هستند و آنها را به علت کم یا بی توجهی شان نسبت به خود، سرزنش می کنند. آنها مدام در حال ایراد گرفتن از رفتار های دیگران هستند، و خود را قربانی رفتار دیگران می پندارند.

پ) رفتار تکانشی نسبت به دیگران:

این دسته از افراد به دلیل کمبود احساس ارزشمندی در وجود و باور خودشان، غالباً در حال سرزنش دیگران و یافتن ایرادات کار آنها، با لحن و رویکرد تکانشی و پرخاشگرانه هستند. این افراد معمولا به دنبال پیدا کردن کمبود ها یا نقصان های خودشان در دیگران هستند و آنهارا شدیداً سرزنش می کنند (سبکِ رفتاریِ "فک کردی کی هستی؟") افرادی با میزان عزت نفس پایین، معمولا نسبت به انتقاد واکنش پذیر هستند و نسبت به بازخورد ها حساسیت کاذب نشان می دهند.

علت پررنگ کردن واژه کاذب در سطر بالا، این است که توجه کنیم؛ هر نوع واکنش پذیری ای نسبت به انتقاد و بازخورد، قرار نیست بر عزت نفس پایین دلالت داشته باشد، چرا که همه ما به صرف تمایل درونی مان به بهترین بودن، دل خوشی از انتقاد نداریم و به طور طبیعی از انتقاد هایی که ما و اعمالمان را زیر سوال ببرند، خوشمان نمی آید. پس باید دقت کنیم، هدف ما از شناخت مولفه ای به نام عزت نفس، ساختن یک غول بی شاخ و دم از آن نیست که خودمان را به واسطه نداشتن اش سرزنش کنیم! برای همین می خواهیم بررسی کنیم: چقدر داشتن یا نداشتن عزت نفس در زندگی می تواند کارآمد باشد. آیا نمی شود با عزت نفس پایین زندگی کرد؟

می دونی فرسودگی تحصیلی چیه؟
برای فهمیدن جواب این سوال و یاد گرفتن راه های درمان فرسودگی تحصیلی، این مقاله رو بخون.

راهکار رهایی از عزت نفس پایین:

به جای اینکه انتظار داشته باشید عزت نفس شما خود به خود افزایش پیدا کند، یا سعی کنید اوضاع را یا جملات مثبتِ الکی و بی اساس بهبود ببخشید، باید تلاش کنید تمام افکار و احساسات منفی ای که از کمبود عزت نفس شما نشات می گیرد را مشاهده کنید و به حضورشان کاملا آگاه باشید، و در عین حال مطابق با ارزش هایتان عمل کنید. برای افزایش عزت نفس، نیازمند پیگیری مداوم و مستمر و رسیدن به خودآگاهی هستید.

آشنایی با کتاب های موفقیت و انگیزشی علی میرصادقی

توجه داشته باشید که ما نمی توانیم توقع داشته باشیم یک شبه تمامی احساسات منفی و ترس هایمان به کلی پاک شوند و از بین بروند؛ از طرفی دیگر هم داشتن احساسات و افکار منفی مربوط به بُعد ناخودآگاه وجودی ما هستند. همه ما (حتی بهترین فردی که در زندگیتان می شناسید) با افکار منفی مواجه شده ایم و از این به بعد هم خواهیم شد. اما تا کنون چه تعداد از آن افکار منفی مان را زندگی کرده ایم؟
پاسخ شما به این سوال نشان دهنده برخورداری شما از اختیار و اراده است. همه ما اصول اخلاقی و ارزش هایی در زندگی مان داریم که برای رسیدن به آنها یا شبیه تر شدن به آنها هر روز و هر ساعت و هر لحظه در حال تلاش و تقلا هستیم. تنها اقدامی که لازم است ما انجام دهیم، آگاه بودن به افکار و احساسات مان، و عمل کردن مطابق ارزش هایمان است. و این مارا به سمت یک زندگی آگاهانه سوق می دهد.
عزت نفس به عنوان یکی از مولفه های شخصیتی ای که به رشد شخصیتی ما کمک می کند، داشتن به اندازه اش مفید و سود رسان است، اما آنچه که در روانشناسی اکت به شما آموزش داده می شود این است که بدانید می توانید علی رغم نمره کمی که در آزمون ها و تست های سنجش روانشناختی گرفته اید، به مسیر زندگی و اهدافمان را هم پیش ببریم. آنچه روانشناسی اکت به شما آموزش می دهد دلالت بر داشتن یک زندگی آگاهانه است. روشی که به شما کمک میکند، نظاره گر افکار و احساسات خود باشید و افسار زندگی تان را خودتان به دست بگیرید؛ نه افکار و احساسات، چرا که افکار و احساسات بخشی از شما هستند، نه شما بخشی از آنها.

علی میرصادقی (روانشناس و ایده پرداز بهترین دبیرستان دخترانه تهران):

" فکر نمی تواند مارا کنترل کند؛ مگر اینکه ما به او اجازه کنترل کردن بدهیم. بین یک فرد خود شکوفا و فردی که در مسیر رسیدن به اهدافش موفقیتی کسب نکرده؛ تفاوت هایی وجود دارد که یکی از مهم ترینِ آنها – که اتفاقا مستقیماً مربوط به حیطه عزت نفس و زندگی آگاهانه می شود – این است که هر دو دچار احساسات و افکار منفی و سمی می شوند، اما فرد شکوفا و موفق کسی ست که با آگاهی تمام بر احساسات و افکار منفی ای که در ذهنش وجود دارد؛ تسلیمِ آنها نمی شود و خودش افسار رفتار و انتخاب هایش را در دست می گیرد؛ که این سبک برخورد را با عبارت "رفتار های متعهدانه" تعریف می کنیم. "

عوامل موثر بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان، نکته های بی نظیری رو برای پیشرفت تو درس هات بهت یاد میده.

سخن پایانی:

امیدوارم که این اطلاعات ارزشمند برای شما راهنمای خوبی بوده باشد. اگر سوالی درباره عوامل کاهش عزت نفس در نوجوانان و نشانه های عزت کم در دانش آموزان دارید، می توانید در بخش نظرات مطرح کنید تا مشاورین ما به سوالات شما پاسخ دهند. دلایل کاهش عزت نفس، می تواند بسیار گسترده و جزئی باشد و شما باید برای جلوگیری از کمبود عزت نفس خودتان، اقدام کنید. در ضمن اگر هر یک از نشانه های عزت نفس پایین را در اطرافیان خودتان مشاهده می کنید، این مقاله را برای او بفرستید تا بتواند از به وجود آمدن اختلال جلوگیری کند.

سوالات متداول:
تعریف عزت نفس در نوجوانان

دلایل عزت نفس پایین در دانش آموزان

روش های رهایی از عزت نفس پایین نوجوانان

برای رزرو و ثبت نام جلسات مشاوره تحصیلی خصوصی بارسا
( مشاوره تحصیلی تلفنی و حضوری ) با شماره 22677917-021 تماس بگیرید
یا عدد 66 را به سامانه 3000909030 ارسال کنید.